Osmanlı - Prusya münasebetleri (1808-1871) (A.DVN.DVE. d. 073/2 numaralı Prusya Ahkâm defteri ışığında)

Abstract

Osmanlı Devleti'nde Divân-ı Hümâyûn'a bağlı olarak çalışan Âmedi kaleminin görevi, devletin imzalamış olduğu her türden antlaşmaları, ahidnâmeleri, protokolleri, konsolos ve tüccarlara ait kayıtları tutmaktı. Bu kurumda kayıt altına alınan Düvel-i Ecnebiye defterleri bünyesinde; ahkâm, nişan, ahidnâme defterleri, yabancı devlet tüccar ve görevlilerine verilen yol emirleri, menzil hükümleri, tüccar beratları, konsolos ve elçiler ile aile fertlerine mahsus imtiyazları, kendi ihtiyaçları müddetinde satın aldıkları emtia ve eşyaya dair muafiyet yazıları ve benzeri konular bulunurdu. Bu açıdan Düvel-i Ecnebiye Ahkâm defterleri Osmanlı tahrir sisteminin en kıymetli kaynaklarından biridir. Bu defterlerin temel dayanağı da Ahidnâmeler yani kapitülasyonlardır. Bâb-ı âli, karada ve kara sularında yabancı tüccarlara zarar veren ve Osmanlı ticaretini zaafa uğratan etkenlere karşı yeterli itina gösterse de, bu doğrultuda imza edilen ahidnâmeler sonrasında daha da titiz davranmaya başlamıştır. Prusya Ahkâm defterinde, Prusya tebaası veya onlara tabi olanlara (hizmetkâr, tercüman, tüccar) dair ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel meseleler de bulunur. Merkezden gönderilen hükümlerde Prusyalıların alacak-verecek meselelerinden, hangi bölgelerde hangi sıfatla ve ne sebeple bulunduklarından, sahip oldukları haklara kadar pek çok konu yer alır. Osmanlı memleketlerinde bizzat Osmanlı Devleti tarafından korunan bu şahıslar Prusya Krallığı ile yapılan 1761 ve 1790 ticari ve siyasi ittifak sözleşmelerine dayanmışlardır. 19. yüzyılda Avrupa'da yaşanan devrimlerin Osmanlı ve Prusya Devletleri bünyesinde meydana getirdiği etkisi de önemlidir. Bu yüzyılda Avrupa'da sürekli değişen ve rekabet içinde olan güç dengeleri içinde yer alan bu iki devletin var olma mücadelesinin bir bakıma benzerlik gösterdiği söylenmektedir. Bu türden bir kader ortaklığının Osmanlı ve Prusya yönetimlerini birbirine yaklaştırması konusu da incelememiz dâhilindedir. Özetle Osmanlı Devleti tarafından Prusya Krallığı'na bahşedilen Ahidnâmeler veya diğer bir deyişle kapitülasyonlar zamanla ekonomik ittifaktan siyasi ve askeri ittifaka dönüşerek 1. Dünya Savaşı öncesinde temelleri atılan Türk–Alman müttefikliğine dönüşmüştür.

The position of Amedi Kalemi (working for Divân-ı Hümâyûn) in Ottoman Empire is to keep the records as to the every kind of aggrements, treaties, protocols, consuls, merchants. Among Duvel-i Ecnebiye Defterleri (registers of matters related to foreign states), ahkâm, nisan and ahidnâmes (registers) included route orders given to foreign states, merchants and officials, range provisions, merchant berats, consuls, embassies and privileges special to family members and their properties that the members will be able to buy for their special needs and exemption writings and similar topics. In this respect, Duvel-i Ecnebiye Defterleri (registers of matters related to foreign states) are one of the respected Otttoman cadastral record systems. The basic ground of these recordings is ahdname that is capitulations. Although Bâb-ı âli does not show a suffcient care against the surroundings that debilitate Ottoman trade and the foreign merchants living in the land and territorial waters, it (Bâb-ı âli) started to show especially more meticulous attitude following the signs of ahdname. Within Prussia Ahkâm defteri included into Duvel-i Ecnebiye Defterleri, economic, social and cultural issues as to Prussian community or the ones such as (manservant, interpreter, merchant) being subject to them. Within the provisions sent from the center, many kinds of issues starting from the assets and liabilities issues of Prussians, the conditions that they are present in which regions, which positions and what reasons to their rights they had. These persons that are especially under protection by Ottoman government in Ottoman cities relied on 1761 and 1790 The effect of the revolutions experienced in 19th century in Europe on the reforms that appear within the structure of Ottoman and Prussian States is also considerable as the study we have managed. In this century, it is defined that the surviving struggle of these two states within the power balances that change permanently in Europe and experience competition bear a resemblance to each other. The intimacy between Ottoman and Prussia due to such a fate partnership is under our examination of the study as well. Ahdnames that were sent to Prussian Kingdom by Ottoman Empire or in other words to capitulations changing from economic alliance to political and military one turned to Turkish-German alliance that had been founded prior to I. World War.