VZA ve VZAHP bütünleşik metodu ile verimlilik analizi: Kosova gıda sektörü uygulaması

Abstract

Veri Zarflama Analizi (VZA) çözüm tekniği matematiksel programlama olmasından dolayı son zamanlarda etkinlik ölçümünde çok tercih edilen parametrik olmayan bir yöntemdir. Hedefinde çoklu girdi ve çoklu çıktı kullanarak Karar Verme Birimlerin (KVB) maksimum etkinliği hesaplamak olan bu yöntem ağırlık esnekliğine sahiptir. Bundan dolayı çoğu zaman dengeli olmayan ağırlık dağılımından kaynaklı gerçek dışı sonuçlar elde edilmektedir. Bu sorunu gidermek için uzman görüşünü dikkate alan Analitik Hiyerarşi Prensibi (AHP) kullanarak ağırlıkların kısıt şartları belirlenmiştir. Ayrıca AHP yönteminde standart olarak kullanılan Saaty ölçeği için alternatif olabilecek ölçekler tanıtılmış ve uygulamada Dengeli ölçek kullanılmıştır. Bu sayede daha hassas bir etkinlik analizi amaçlanmıştır. Bu çalışmada ağırlıksız VZA, AHP ölçekleri ile ağırlıkların tanımlandığı kısıtlamalı VZAHP-Saaty ve VZAHP-dengeli modelleri uygulanmıştır. Tezin uygulama konusu olan Kosova gıda sektörü verimliliği iki farklı uygulama verisi kullanarak belirlenen modeller ile analiz edilmiş ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Yapılan uygulamalarla elde edilen sonuçlar ağırlık kısıtlamalı VZAHP modellerinin benzer sonuçlar verdiği fakat ağırlıksız VZA yöntemine göre daha iyi ve anlamlı sonuçlar elde edilmiştir. Ayrıca her iki analiz için de etkin ve etkin olmayan KVB'leri belirlenmiş ve etkinliklerini iyileştirmek için gerekli öneriler yapılmıştır.

Data Envelopment Analysis (DEA) solution technique is a non-parametric method that has been widely preferred in efficiency measurement recently due to its mathematical programming. This method, which aims to calculate the maximum efficiency of Decision Making Units (DMUs) using multiple inputs and multiple outputs, has weight flexibility. For this reason, unrealistic results are often obtained due to unbalanced weight distribution. In order to solve this problem, the constraint conditions of the weights were determined by using the Analytical Hierarchy Principle (AHP), which takes into account the expert opinion. In addition, alternative scales for the Saaty scale, which is used as a standard in the AHP method, have been introduced and the Balanced scale has been used in practice. In this way, a more sensitive efficiency analysis is aimed. In this study, unweighted DEA, AHP scales and constrained DEAHP-Saaty and VZAHP-balanced models, in which weights are defined, have been applied. The efficiency of the Kosovo food sector, which is the subject of the thesis, has been analyzed and compared with the models determined by using two different application data. The results obtained with the applications performed in the study, weight-constrained DEAHP models have given similar results, but better and more significant results were obtained than the unweighted DEA method. In addition, effective and ineffective DMUs have been determined for both analyzes and necessary suggestions have been made to improve their effectiveness.