Ayvalık (Balıkesir/Türkiye) ve Midilli Adası (Yunanistan)'nın etnobotanik kültür açısından karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Ayvalık ve Midilli Adası halkının çeşitli amaçlarla faydalandıkları bitkileri belirlemek, kullanım çeşitliliğini inceleyerek benzerlik ve farklılıklara dayalı karşılaştırma yapmaktır. Bu amaçla 2018-2024 yılları arasında Ayvalık’ta ve Midilli Adası’nda arazi gezileri düzenlenerek 246 kaynak kişiden yarı yapılandırılmış görüşmelerle bilgi toplanmış, 555 öğrenciye anket uygulanmıştır. Çalışmada etnobotanik kullanımı olan toplam 81 familyaya ait 297 takson tespit edilmiştir. Ayvalık’ta 80 familyaya ait 291 taksondan 166 gıda, 167 tıbbi, 56 hayvan hastalıkları, 41 hayvan yemi, 36 süs, 30 boya, 27 el sanatları, 21 arı bitkisi, 18 yakacak, 10 oyuncak ve 33 taksonun diğer etnobotanik kullanımları kaydedilmiştir. Midilli Adası’nda 39 familyaya ait 86 taksondan 49 gıda, 27 tıbbi, 16 süs, 11 hayvan yemi, 9 arı bitkisi, 4 el sanatları, 3 boya, 2 oyuncak, 1 hayvan hastalıkları, 1 yakacak ve 14 taksonun diğer etnobotanik kullanımları kaydedilmiştir. Etnobotanik kullanımı en çok olan familyalar Asteraceae, Lamiaceae ve Fabaceae, taksonlar Olea europaea ve Hypericum perforatum’dur. Ayrıca 65 taksona ait 90 yöresel ad, ilk kez kayıt altına alınmıştır. Çalışma verileri UV, FIC, CI, PPV ve JI veri değerlendirme yöntemleriyle analiz edilmiştir. UV değeri en yüksek taksonlar; Olea europaea (0,97), Hypericum perforatum (0,84) ve Origanum onites (0,73)’dir. İnsan hastalıklarında en yüksek FIC değeri sindirim sistemi hastalıklarında (0,73) görülmüştür. Her iki ülkede gıda benzerlik (JI) %23 ve tıbbi benzerlik (JI) %12’dir. Yapılan bu çalışmayla ilk kez Ayvalık ve Midilli Adası’nın etnobotanik envanteri çıkartılarak karşılaştırılmıştır. İlgili taksonların Türkiye ve Yunanistan’da yapılmış olan tüm etnobotanik çalışmaları taranarak detaylı bir veritabanı oluşturulmuştur.

The study aims to identify the plants used by the people of Ayvalık and Lesbos Island for various purposes and compare their usage based on similarities and differences. Field trips conducted between 2018 and 2024 gathered data through semi-structured interviews with 246 informants and surveys completed by 555 students. A total of 297 taxa belonging to 81 families with ethnobotanical uses were identified in the study. In Ayvalık, 291 taxa from 80 families were recorded with the following uses: 166 as food, 167 as medicinal, 56 for animal diseases, 41 as animal feed, 36 as ornamental, 30 for dye, 27 in handicrafts, 21 as bee plants, 18 as fuel, 10 as toys, and 33 with other ethnobotanical uses. On Lesvos Island, 86 taxa from 39 families were recorded with the following uses: 49 as food, 27 as medicinal, 16 as ornamental, 11 as animal feed, 9 as bee plants, 4 in handicrafts, 3 for dye, 2 as toys, 1 for animal diseases, 1 as fuel, and 14 with other ethnobotanical uses. The most utilized families were Asteraceae, Lamiaceae, and Fabaceae, with the most prominent taxa being Olea europaea and Hypericum perforatum. Additionally, 90 local names for 65 taxa were recorded for the first time. Data analysis used methods like UV, FIC, CI, PPV, and JI. The taxa with the highest UV values are Olea europaea (0.97), Hypericum perforatum (0.84), and Origanum onites (0.73), respectively. The highest FIC value (0.73) was found in digestive system diseases. Food taxa similarity (JI) was 23%, and medicinal taxa similarity was 12%. This study provides the first comparative ethnobotanical inventory of Ayvalık and Lesbos, creating a detailed database from Turkish and Greek studies.