Sosyal bilgilerin bir öğretim alanı olarak gelişimi ve cumhuriyet dönemi program tasarılarına olan yansımalar

Abstract

Bu çalışmanın amacı; Sosyal eğitimin önemli bir parçası ve bir öğretim alanı olarak sosyal bilgilerin gelişim sürecini ortaya koymak, toplumsal ve felsefi yönelimlerin program alanına ve Türkiye'de 1924-2004 arası uygulanan sosyal bilgiler program tasarılarına olan yansımalarını belirlemektir. Betimsel araştırma modelinin kullanıldığı bu araştırmada ilk olarak çalışmanın kavramsal çerçevesi çizilmiştir. Bu kavramsal çerçeveden hareketle araştırma soruları ortaya atılmıştır. Araştırmanın ilk bölümünde, program tasarısının tarihsel, felsefi ve sosyolojik temellerini irdelemiş ve belli başlı tasarım biçimlerini alanla ilgili yerli ve yabancı literatür ışığında incelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde, sosyal bilgilerin bir öğretim alanı olarak Amerika Birleşik Devletleri'ndeki gelişim süreci 1894-1916 arasındaki dönemde incelenmiştir. Sosyal bilgilerin gelişim sürecinde etkili olan unsurlar bu bölümde analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, Türkiye'de sosyal eğitim ve sosyal bilgilerin gelişim süreci 1924-2004 arasında yayınlanan ilkokul/ilköğretim okulu program tasarıları bağlamında incelenmiştir. 1924 program tasarısında ideolojik bazı vurguların yapıldığı sosyal eğitim anlayışı özellikle 1926 program tasarısında çağın gereklerine uygun bir biçimde yeniden ele alınmış ve pedagojik olarak geniş alan tasarımı ve koreleasyon tasarımı programda genel bir egemenlik kurmuştur. 1936 program tasarısında sertleşen ideolojik vurgular 1948 program tasarısı ile daha demokratik bir biçim almıştır. 1962 program taslağında ilk olarak yer alan Ülke ve toplum incelemeleri dersi 1968 program tasarısında sosyal bilgiler adını almıştır. 1924 dışındaki bütün program tasarılarında sosyal eğitim temelde ideolojik bir pragmatizm doğrultusunda hazırlanmıştır. 2004 ilköğretim program tasarısı ise ilk defa sosyal bilgileri tarih, coğrafya ve yurttaşlık bağlamı dışında daha geniş kapsamlı ve disiplinler arası bir biçimde tanımlamıştır.

The purposes of this study are to depict the development process of social studies as an important part of social education and a field of instruction; to determine the impacts of societal and philosophical tendencies on curriculum field and social studies curriculum designs in Turkey between 1924 and 2004. Descriptive research method is used to draw the conceptual framework of the study. The questions of the study are formed based on the conceptual framework. The first part of the study examines the historical, philosophical and sociological foundations of the curriculum design and reviews the literature for various forms of the curriculum designs. In the second part, the study scrutinizes the development process of social studies as a field of instruction in the USA between 1894 and 1916. Milestones of social studies are also analyzed in this part. The third part of the study sifts through primary school curriculum designs in Turkey between 1924 and 2004 to shed light on the development process of social education and social studies. While the curriculum design of 1924 emphasized ideology in social education, the 1926 design revisited the field of social education and pedagogically reshaped it to include broad fields design and correlation design. Ideological emphasis that was elevated again in the 1936 design took a more democratic approach in the 1948 design. The course of "country and society examinations" was mentioned in the 1962 curriculum design draft and it was renamed as social studies in the 1968 design. Social education has been organized based on ideological pragmatism in all curriculum designs except the 1924 design. For the first time, social studies have been described beyond history, geography and civic in a more comprehensive and multidisciplinary way in the 2004 primary school curriculum design.