Klasik Türk şiirinin internet ortamındaki yansımalarına bir örnek: “Üstüne” redifli gazel

Abstract

Edebî dönemler arasında tarihimizin en uzun ve en kapsamlı kısmını ihtiva eden Klasik Türk Edebiyatı, divan şairlerinin ortaya koyduğu değerli eserler sayesinde sona erdiği kabul edilen on dokuzuncu asırdan sonra da varlığını devam ettirmeyi başarmıştır. Bu başarıda büyük pay sahibi olan divan şairleri öyle şiirler ortaya koymuşlardır ki aradan asırlar geçmesine rağmen o eserler değerlerinden hiçbir şey yitirmemiştir. Balıkesirli Râsih Ahmed Bey'in "üstüne" redifli gazeli de bu değerli eserlerden biridir. Pervane Bey'e göre ilk defa Safî, Edirneli Nazmî'ye göre ise Sultan Cem tarafından kaleme alınan "üstüne" redifli zemin gazele günümüze gelinceye dek birçok nazire yazılmıştır. Bu nazireler arasında en çok dikkat çeken ve daha yazıldığı dönemde bile dilden dile dolaşmaya başlayan nazire ise Râsih'e aittir. Râsih'in naziresi, aralarında Necâtî Bey, Lâmi'î Çelebi ve Bâkî gibi üstatların gazellerinin de bulunduğu onlarca nazireyi gölgede bırakmış, Nedîm tarafından tazmin edilmiş, Yahya Kemal ve Attila İlhan gibi sanatçıların eserlerinde büyük bir övgüyle konu edilmiştir. İnternetin bilgiye erişim hızını artırması, bilgi paylaşımı yoluyla geniş kitleler arasında etkili bir iletişim ortamı haline gelmesi ve Klasik Türk Şiirinin de internet ortamına taşınması, bu çalışmaya zemin hazırlamıştır. Râsih'in "üstüne" redifli gazelinin internet ortamına yansımaları araştırılırken ilk olarak arama motorları yardımıyla "üstüne", "çeşm", "Râsih" gibi gazelle ilgili anahtar kelimeler girilerek internet ortamındaki web sayfaları taranmış ve içeriğinde "üstüne" redifli gazelle ilgili bilgi/paylaşım bulunan web sayfaları tespit edilmiştir. İncelenen sayfalar gazelle ilgili yaklaşımına göre kendi içlerinde sınıflandırılarak şu başlıklar halinde ele alınmıştır: 1. Tahmis ve Nazire Yazılması: "üstüne" redifli gazelin internet ortamındaki yansımalarından ilki, günümüzde dahi bu şiire tahmis yazılması ve bu tahmisin kişisel web sayfasında paylaşılıyor olmasıdır. İkincisi, internet kullanıcıları tarafından bu gazele yapılan nazirelerdir. Farklı biçimlerde yapıldığı gözlenen bu nazirelerde kimi kullanıcılar gazelin tamamına, kimileri de bir beytine ya da mısraına nazire yapmıştır. 2. Gazete, Dergi ve Haber Sitelerinde Yer Verilmesi: Râsih'in "üstüne" redifli gazeli internet üzerinden yayın yapan bazı gazete, dergi, haber sitelerinde ya bizzat haber olmuş ya da haberin içinde konu edilmiştir. 3. Sosyal Medyada Paylaşımlar Yapılması: Onlarca sosyal medya platformu arasında kullanımında dünya lideri olduğumuz ancak ülkemizde Facebook'tan daha az kullanılan Twitter'da bile gazeli veya bir parçasını paylaşmak, paylaşımlara yorumda bulunmak, kendini Râsih'in beyitleriyle tanımlamak, gazele nazireler yazmak, takipçilerini gazelin mısraları üzerinden imtihan etmek, gazelle ilgili sesli-görüntülü linkler vermek gibi "üstüne" redifli gazelle ilgili çok çeşitli paylaşımlarda bulunan binlerce kullanıcının varlığı "Râsih'in 'Üstüne' Redifli Gazeli ve Sosyal Medya" konulu ayrı bir çalışma yapmayı zorunlu kılmaktadır. 4. Kişisel Sitelerde Paylaşılması, Yorumlanması: İnternet kullanıcıları, kişisel web sayfalarında gazelle ilgili paylaşımlar yapmış, beyitlerle ilgili duygu ve düşüncelerini dile getirmişlerdir. 5. Forumlarda Tartışma Konusu / Paylaşım Yapılması: Forumlarda gazelin veya bir beytinin paylaşıldığı, paylaşılan gazelle ilgili hataların düzeltilmesinin istendiği, gazelle ilgili yazılardan alıntılar yapıldığı, sorular sorulup yardım istendiği, yeri geldiğinde karşı tarafa cevap olarak gazelden bir beytin örnek olarak verildiği, gazelin fevkalade bulunduğu, paylaşanlara teşekkür edildiği, beyitler üzerine yorum yapıldığı/çıkarımda bulunulduğu, gazelle ilgili açıklamalar yapıldığı, Râsih'le ilgili bilgiler paylaşılıp Râsih'e hayır dualar edildiği, içinde bulunduğu durumu/ruh halini anlatmak için gazelin bir beytine başvurulduğu, nazireler-şerhler yapıldığı görülmektedir. 6. Seçme Beyitler ve Gazeller Arasında Yer Verilmesi: Milyonlarca beyit arasından seçtikleri bazı beyitleri değişik başlıklar altında paylaşan kullanıcılar seçimleri arasında "üstüne" redifli gazelin beyitlerine de yer vermişlerdir. 7. Gazelin veya Beyitlerinin Paylaşılması: Bazı web sayfalarında sadece gazele yer verilmiş, gazelle ilgili herhangi bir açıklama veya yorum yapılmamıştır. Bir kısmı kişisel kullanıma açık web sayfaları, diğer kısmı da bilgi ve belge paylaşım siteleri olduğu görülen bu sitelerde yer verilen sayaçlara bakıldığında "üstüne" redifli gazelin bulunduğu sayfa binlerce defa ziyaret edilmiştir. 8. Gazelin veya Beyitlerinin Açıklanarak Verilmesi: İnternette Râsih'in gazeli ile bu gazelin günümüz Türkçesiyle açıklamasına, uyarlamasına yahut bilinmeyen kelimelerine yer veren çok sayıda web sayfası vardır. Râsih'in "Üstüne" Redifli Gazeli başlığı altında gazeli, açıklamasıyla veren bir web sayfasının 17.636.599 kişi tarafından ziyaret edilmiş olması, sadece bir site aracılığıyla sekiz sene gibi bir sürede gazelin bu kadar internet kullanıcısına ulaşmış olmasını göstermesi bakımından dikkat çekmektedir. 9. Sözlüklerde veya Sözlük Maddelerinde Yer Verilmesi: Değişik başlıklar altında açılan maddelerin madde başı/tanım/yorum kısımlarında Râsih'e ve "üstüne" redifli şiire yer verilmiştir. 10. Gazel, Tazmin Tanımına Örnek Verilmesi: Türkçe ve edebiyatla ilgili bilgilere yer veren bazı web sitelerinde edebiyat terimleri açıklandıktan sonra örnek olarak "üstüne" redifli gazel veya bazı beyitleri verilmiştir. 11. Matbu Eserlerin Dijital Ortama Aktarılarak İnternette Kullanıma Açılması: Matbu eserlerin dijital ortama aktarılarak internette kullanıma açılmasıyla Râsih'in meşhur gazeli de bu eserlerde geçtiği şekliyle internet ortamına yansımıştır. 12. Bilimsel Çalışmalarda Yer Verilmesi: Doğrudan Râsih'in "üstüne" redifli gazelini konu edinen veya bu gazelin beyitlerine yer veren bildiri/makale olarak yayımlanmış bazı bilimsel çalışmalar da internet ortamına aktarılmıştır. 13. Ortaöğretimde Yazılı Sınavda Sorulması: Râsih'in gazeli; teması, söz sanatları, nazım birimi ve nazım türü bakımından yazılı sınavında sorulmuş ve bu belge internette paylaşıma açılmıştır. 14. Bestelenip Seslendirilmesi ve Gazeli Seslendiren Sanatçılara Yer Verilmesi: Râsih'in gazelinin internet ortamında bu kadar çok yer almasının önde gelen sebeplerinden biri de bu gazelin bestelenerek değişik sanatçılar tarafından seslendirilmiş olmasıdır. Bestelenen bu gazel kimi sitelerde sesli kimi sitelerde görüntülü kimi sitelerde ise sadece indirme linki vermek suretiyle paylaşılmıştır. 15. Gazel veya Râsih'le İlgili Farklı Bilgiler Verilmesi: Râsih mahlaslı birçok divan şairi olması nedeniyle "üstüne" redifli gazelin farklı Râsih'lere isnat edilmesi internet ortamına da yansımıştır. "üstüne" redifli gazelin, Râsih Dede veya Bürüngüzlü Abdullatif Efendi'ye ait olduğu düşünülerek gazelin altına onların isimlerinin yazıldığı web sayfalarının yanı sıra gazelin 17. yüzyılda yaşamış başka bir Râsih'e ait olduğunu düşünenler de bulunmaktadır. 16. Arama Motorlarında Gösterilen Bazı Sitelere Ulaşılamaması: Arama motorlarında "üstüne" redifli gazelle ilgili arama yapıldığında bazı web sayfalarının adresleri çıkmakta, ancak bu web sayfalarına erişilememektedir. Yukarıdaki başlıklar oluşturulurken içeriğinde "üstüne" redifli gazelle ilgili bilgiler bulunan web sayfalarının tamamına yer vermek hacmi çok fazla artırdığından, ilgili başlık hakkında fikir vermesi açısından bazı örnek sayfalar seçilmiş ve bu sayfalardaki maddelere en fazla ikişer kaynak gösterilmiştir. Râsih'in "üstüne" redifli gazeli; gazete, dergi ve haber sitelerinde konu etme, sosyal medyada/kişisel sitelerde paylaşma, forumlarda tartışma, seçme beyitler ve gazeller arasında yer verme, gazeli/beyitlerini açıklama, sözlüklerde yer verme, bilimsel çalışmalarda konu edinme, sınavda sorma, bestelenip seslendirme ve gazeli seslendiren sanatçılara yer verme gibi çeşitli şekillerde internet ortamına yansımıştır. Gazeli açıklamasıyla birlikte paylaşan web sayfalarının sadece gazelin paylaşıldığı web sayfalarına oranla kat kat fazla ziyaret edilmiş olması, bilgi verildiği ve anlayabileceği tarzda sunulduğu takdirde internet kullanıcılarının "üstüne" redifli gazele çok daha fazla ilgi göstereceğinin bir işareti kabul edilmektedir. Hababam Sınıfı adlı TV filmindeki edebiyat öğretmeninin gazelle ilgili verdiği yanlış bilginin bazı internet kullanıcıları tarafından doğru kabul edilerek aynen alınıp paylaşılması ve özellikle sözlük sitelerinde bu hatanın yaygın bir şekilde devam etmesi "üstüne" redifli gazelin internet ortamına yansımalarındaki dikkat çekici hususlardan biri olmuştur. Gazele nazireler yapan, tahmisler yazan, kendini tanıtmak için gazelin bir beytini kullanan, ruh halini ifade etmek için gazelin bir beytine başvuran, kendine "nick name" olarak gazelin bir mısraını seçen, gazele veya bir beytine övgüler yağdıran, bu gazel sayesinde kitaplardan zevk almaya başladığını söyleyen kullanıcıların varlığı Râsih'in "üstüne" redifli gazelinin internet ortamında bulduğu karşılığı göstermesi bakımından iyi birer örnek teşkil etmektedir. Râsih'in "üstüne" redifli gazelinin ülkemizde yirmi yıl gibi kısa bir sürede yüzlerce web sitesinde milyonlarca kullanıcı tarafından okunması, beğenilmesi, paylaşılması; bu gazelin günümüze kadar gelen şöhretinin bundan böyle internet kullanıcıları sayesinde katlanarak artacağını ve kısa sürede çok daha fazla kişiye ulaşacağını göstermektedir. İnternet kullanıcılarının "üstüne" redifli gazele gösterdikleri yoğun ilgi ve hayranlık Klasik Türk Şiiri ile ilgili çalışmaların internet ortamına taşınmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır.

The Classical Turkish Literature, which includes the longest and the most extensive section of our history among literary periods, has managed to maintain its existence even after the ninth century during which it was thought to come to an end due to valuable literary masterpieces by the court poets. Court poets, who have the biggest share in this success, have presented such poems that have lost nothing from their value despite the passing centuries. The Ghazel with “üstüne” Redif1, composed by Râsih Ahmed Bey from Balikesir, is one of these valuable literary masterpieces. Many nazire (parallel) have been written until today on the ghazel with “üstüne” redif which was first penned by Safi according to Pervane Bey and by Sultan Cem according to Nazmi from Edirne. Among these nazire, Râsih’s nazire, which was the most striking one and began to circulate even in the period it was written, has overshadowed dozens of parallels written by masters of ghazels such as Necati bey, Lami’i Çelebi and Baki. It was retrieved by Nedim and has been a highly-praised subject in the works of Yahya Kemal and Attila Ilhan. Increase in the quick access to information through internet, it’s becoming an effective medium of communication among the masses through information sharing as well as transporting the Classical Turkish Poetry to the internet environment laid the groundwork for this study. While searching for the reflection of Râsih’s ghazel with “üstüne” redif on the internet environment, firstly websites on the internet platform were scanned with the help of search engines by entering keywords related to ghazel like “üstüne”, “çeşm (eye)”, and “Râsih” and websites that include information/sharing in their contents related to ghazel with “üstüne” redif were identified. The analyzed sites were classified within themselves according to their approach to the ghazel and were dealt with under the following headings: 1. Writing Tahmis (adding three lines to each couplet of the poem and thus increasing the number of lines to five) and Nazire: the first reflection of ghazel with “üstüne” redif on the internet environment is that tahmis was written to this poem even today and this tahmis was shared in personal web-pages. The second is the nazire written by internet users about this ghazel. In these parallels that were seen to be written in different ways, some users made parallels to the entire ghazel and yet others made parallels to a couplet or a verse of it. 2. Mention of it in Newspapers, Magazines and News portals: Râsih’s ghazel with “üstüne” redif was either specifically mentioned or referred to as a part of a news item in some newspapers, magazines and news portals that stream online. 3. Sharing in Social Media: The presence of thousands of users, who shared a wide variety of things related to ghazel with “üstüne” redif such as sharing the ghazel completely or a part of it, adding comments to shares, defining oneself through Râsih’s verses, writing parallels to the ghazel, testing followers on the verses of the ghazel, and providing audio-visual links related to the ghazel even on Twitter which is used less than Facebook on whose use we became world leader among dozens of social media platforms, made it necessary to conduct a separate study on “Râsih’s Ghazel with ‘Üstüne’ Redif and Social Media.” 4. Sharing and Commenting on it in Personal Sites: Internet users made sharing related to ghazel and expressed their feelings and opinions about verses in their personal websites. 5. Making it a Subject of Discussion / Sharing in Forums: It was seen that the ghazel was shared completely or in verses, request on correcting errors related to ghazel shared was made, citations from the articles related to the ghazel were being made, help was sought by asking questions, a reference from the ghazel in response to other party was provided at times, ghazel was found to be amazing and gratitude to those who shared it was expressed, comments or inferences on verses were being made, statements about the ghazel were carried out, information on Râsih were shared and prayers for Râsih were offered, references were made to one of Râsih’s verse and parallels/explanations were written in order to describe the state of mind. 6. Giving Place to it in Selected Verses and Ghazels: Users, who shared some selected verses out of millions under different headings, also gave a place to the verses of Râsih in their selections. 7. Sharing the Ghazel or its Verses: The ghazel was given place in some websites, but no explanations or comments related to it were being made. Ghazel with “üstüne” redif was seen to be read thousands of times when looking at the counters of these websites, some of which were open for personal use and others were sites for sharing information and documents. 8. Providing Explanations of the Ghazel or its Verses: There were numerous websites on the internet that were dedicated to giving place to Râsih’s ghazel and its explanation, adaption or definition of its unknown words in today’s Turkish language. It is noteworthy in terms of showing that 17,636,599 people visited a website within a short period of eight years that provides the explanation of the ghazel under the heading of Râsih’s ghazel with “üstüne” redif. 9. Mentioning it in Dictionaries and Dictionary Entries: Râsih and the ghazel with “üstüne” redif were mentioned in title/definition/comment sections of entries launched under different headings. 10. Providing the Ghazel as an Example for Definition of Tazmin (Retrieval): The ghazel with “üstüne” redif or some of its verses were given as examples after explaining literary terms in some websites that provide information on Turkish and literature. 11. Transferring Printed Works into Digital Media and Sharing Them on the Internet: Râsih’s famous ghazel was reflected on the internet platform by the way it was mentioned in printed works after transferring them into the digital platform and sharing them on the internet. 12. Referring it in Scientific Studies: Some scientific studies, which directly mentioned Râsih’s ghazel with “üstüne” redif or some of its verses and were published as proceedings/articles, were also transferred into the internet environment. 13. Included in Exams at Secondary Schools: Râsih’s ghazel was included in written exams in terms of its themes, figure of speech, versification, and type of its verse and this document was shared on the internet. 14. Setting the Ghazel to Music and Including Singers that vocalized it: One of the reasons why Râsih’s ghazel was mentioned this much on the internet platform is that this ghazel was set to music and vocalized by different singers. This melodized ghazel was shared in some websites as audio, in some websites as video and yet in some websites with a download link. 15. Providing Different Information about the Ghazel or Râsih: The ghazel with “üstüne” redif was attributed to different Râsihs by the same name and this was also reflected on the internet environment since there were many divan poets with the pseudonym of Râsih. The ghazel with “üstüne” redif was thought to have belonged to Râsih Dede or Abdullatif Efendi from Bürüngüz and their names were written under this ghazel in some websites. In addition, there were also some people who thought that the ghazel belonged to another Râsih who lived in the 17th century. 16. Inability to Reach Some Websites Appeared in Search Engines: Addresses of some websites appear when conducting a search on the ghazel with “üstüne” redif in search engines, but they are inaccessible. Since all of the websites that include information related to the ghazel with “üstüne” redif increase the volume too much in the content while forming above headings, some sample sites were chosen in order to give an idea about the related topic and maximum two sources were shown for the items in these websites. Râsih’s ghazel with “üstüne” redif is reflected on the internet environment in a variety of ways such as mentioning it in newspapers, magazines and news portals, sharing it in social media/personal websites, discussing it in forums, including it in selected verses and ghazels, explaining the ghazel/its verses, including it in dictionaries, providing entries for it in dictionaries, mentioning it in scientific studies, asking about it in exams, setting it to music and including the singers that vocalize the ghazel. It can be accepted as an indication that internet users would show a lot more interest towards the ghazel with “üstüne” redif if information was provided and presented in a way that people would understand when considering the fact that websites which share the ghazel together with its explanation, were visited much more than websites which only shared the ghazel. Considering the wrong information related to the ghazel that literature teacher had given in TV film called Hababam Sınıfı to be true, sharing it in exactly the same way and the continuation of this error widely particularly in dictionary sites had become one of the remarkable factors in the reflection of the ghazel with “üstüne” redif on the internet environment. The presence of internet users, who write parallels to the ghazel, compose tahmis, use a verse of the ghazel in order to introduce himself/herself, use a verse of the ghazel to express his/her state of mind, select a verse of the ghazel as his/her “nick name,” praise the ghazel or its verses, and state that he/she began to take pleasure from books, constitute as a good example for showing the reaction that Râsih’s ghazel with “üstüne” redif found on the internet environment. Recitation, appreciation and sharing of Râsih’s ghazel with “üstüne” redif by millions of users in hundreds of websites in our country within a short period of twenty years indicate that this ghazel will increase its present popularity exponentially from now onward thanks to internet users and will reach far too much people in a short period of time. Intensive interest and admiration that internet users show for the ghazel with “üstüne” redif demonstrate the necessity of transferring studies on Classical Turkish Poetry into the internet environment.