Upon the effect of the Yesevi "Hikmet" s on the Alevi- Bektashi "Nefes" in terms of text and context features
Özet
Ahmet Yesevi is prominent figure especially with his efforts to teach Islam to the Turkish tribes who were nomads and under the thumb of oral culture, and laying the foundations of Sufi Literature. Ahmet Yesevi who expressed his systematized religious and sufistic feelings with the help of the poems which lie called "Hikmet" created a tradition of singing Hikmet in Central Asian Turkish Culture. In some of the Kazakh, Kyrgyz, Uzbek and Turkmen tribes in this region, Hikmets that belong to Yesevi are still being sung and conveyed traditionally. It is believed that Ahmet Yesevi who played quite efficient role among the Central Asian Turks was also influential on Anatolian Turks and their culture. Moving to Anatolia with the Turkish tribes who immigrated towards to the West, Yesevi continued his existence in different groups in this region. In respect to this, when we take a closer look at the religious ceremonies and beliefs of the Sects which showed up in Anatolia, we can see they came into existence with the effects of Yesevi philosophy. The Hikmets which were sung and conveyed by Yesevi Dervishes in the Central Asia formed a basis for the religious and. sufistic poems later that found a chance to spread into Anatolia and the Balkans. To be brief, Ahmet Yesevi played an effective role in the emergence of the Sufi culture in Anatolia with its intellectual and literary aspects. This article investigates the role of the Yesevi Hikmets in the formation of poems called "Nefes" in Bektashism which were formed under the effect of Yesevi philosophy or carried the components of this philosophy. In other words, this article aims to reveal from which aspects the poems, which Yesevi Dervishes called "Hikmet", effected "the Nefes poems of Bektashi". In the article, the findings and assessments on the text and context properties of the Hikmet and Nefes poems have been brought out in the light of available information by comparing the Hikmet and Nefes traditions. At the end of the investigations, it has been determined that the Hikmets have effects on the Nefes poems in terms of the features of their performer and performing setting; moreover, the Nefes poems are under the influence of the Hikmets with regards to text properties. Ahmet Yesevî, özellikle göçer halde ve sözlü kültürün hâkimiyetinde yaşayan Türk boylarına İslamiyet’i
anlatması ve dini-tasavvufi Türk edebiyatının temellerini atmasıyla öne çıkan bir şahsiyettir. Din ve tasavvuf kaynaklı olarak sistemli hale getirdiği fikirlerini “hikmet” adını verdiği şiirlerle dile getiren Ahmet Yesevî, Orta Asya Türk kültüründe “hikmet” söyleme geleneğini oluşturmuştur. Bölgede günümüz Kazak, Kırgız, Özbek ve Türkmen boylarından bazılarında Yesevî’ye ait “hikmetler” geleneksel bir şekilde söylenmekte ve aktarılmaktadır. Orta Asya Türkleri arasında oldukça etkin bir rol üstlenmiş olan Yesevî’nin, Anadolu Türkleri ve kültürü üzerinde de etkili olduğu bilinmektedir. Batıya hareket eden Türk boylarıyla birlikte Anadolu’ya taşınan Yesevîlik, bu bölgede varlığını farklı zümrelerde devam ettirmiştir. Bu bakımdan Anadolu’da ortaya çıkan tarikatların inanç ve ayin yapısına yakından bakıldığında önemli bir kısmının Yesevîlik tesiriyle oluştuğu görülür.Orta Asya’da Yesevî dervişlerinin söylediği ve aktardığı “hikmetler” Anadolu ve daha sonra Balkanlarda yayılma imkânı bulan din ve tasavvuf konulu şiirlerin oluşumuna kaynaklık etmiştir. Kısacası Ahmet Yesevî, hem fikri hem de edebi boyutuyla Anadolu’daki tasavvuf kültürünün oluşumunda etkin bir rol oynamıştır. Bu makale, Yesevîlik etkisiyle oluşmuş ya da Yesevîlik unsurlarını güçlü bir şekilde yaşatan Bektaşîlikteki “nefes” adı verilen şiirlerin oluşumunda Yesevî hikmetlerinin rolünü araştırmaktadır. Diğer bir ifade ile makale, Yesevî dervişlerinin “hikmet” olarak adlandırdığı şiirlerin Bektaşî nefeslerinin oluşumuna hangi açılardan etki ettiğini ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Hikmet ve nefes geleneklerinin mukayeseli bir şekilde irdelendiği makalede mevcut bilgiler ışığında hikmet ve nefeslerin bağlam ve metin özelikleri üzerine tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır. Yapılan inceleme sonunda icracı ve icra ortamı gibi bağlam özellikleriyle hikmetlerin nefesler üzerinde etkili olduğu görüldüğü gibi, nefeslerin metin boyutuyla da Yesevî hikmetlerinin tesiri altında olduğu tespit edilmiştir.
