Özel eğitim okulu yapılarının Michel Foucault’ nun iktidar kuramı çerçevesinde incelenmesi

Abstract

Engellilere yönelik eğitim kurumları, on dokuzuncu yüzyılla birlikte ortaya çıkmışlardır. Kurumların oluşumu, mimarlık alanında engellilerin eğitim mekanlarına yönelik çalışmaları hızlandırmış, yirmi ve yirmi birinci yüzyıllarda mekanlara ait kriterlerin oluşmasını sağlamıştır. Başlangıçta yalnızca eğitim işlevi üstlenen özel eğitim mekanları, modern dönemde engelli bireyleri toplumsal hayata hazırlayarak engelli bedenleri verimli kılmak üzere dönüşmüşlerdir. Özel eğitim kurumları modern dönemde, Michel Foucault‟nun iktidar kuramında belirttiği gibi mekan içerisinde bireyleri; öğrenci, öğretmen ve idareciler, veliler olarak özneleştirmekte, aralarında disiplin ve denetime yönelik ilişkilerin kurulmasına aracı olmaktadır. Bu çalışmada Foucault‟nun iktidar kuramı üzerinden, özel eğitim mekanlarının disiplin mekanizması olduğu hipotezi öne sürülmüştür. Çalışmanın amacı; özel eğitim kurumlarındaki iktidar ilişkilerinin, mekânsal örgütlenmesini ortaya koymaktır. Tez çalışmasının birinci bölümü; çalışmanın amacı, önemi, kapsamı ve yönteminden oluşmaktadır. İkinci bölümde, özel eğitime ait tanımlar ve mekânsal özellikler verilmiştir. Üçüncü bölümde, Michel Foucault‟nun iktidar kuramına ait kavramlar ve iktidarın mekansal teknikleri açıklanarak kavramsal çerçeveler oluşturulmuştur. Dördüncü bölümde, metodolojik çerçeve hazırlanmıştır. Disipline edici iktidarın mekansal tekniklerinin (çitleme, çerçeveleme, işlevsel yerleşimler, mertebeleme) mimari açıdan sınırlandırma, merkezileştirerek ve mekansal saydamlık yoluyla görünür kılma, mekansal erişim hiyerarşisi kurma, iç mekan donatımında hiyerarşi kurma yöntemleriyle sağlandığı saptanmıştır. Beşinci bölüm analiz kısmı olup, seçilen 12 Derslikli Özel Eğitim Mesleki Eğitim Okulu Tip Projesi‟nde disiplinci iktidarın mekansal tekniklerinin mimari analizi yapılmış, tip projenin disiplinci iktidarın mekansal tekniklerinin özel eğitim kurumlarındaki işleyişini sağlayacak biçimde tasarlandığı ortaya konmuştur. Altıncı bölümde analizlere ait değerlendirmeler yapılmıştır. Ülkemizde özel eğitim okulları tip projelerinin mimari tasarımında; özneleştirerek tabi kılma yöntemlerinin, disiplinci iktidarın mekansal teknikleri aracığıyla işletilebilmesinin önemli bir kriter olduğu sonucuna varılmıştır.

Educational institutions for disabled people emerged in the nineteenth century. The formation of institutions accelerated the studies on the educational spaces of the disabled in the field of architecture and ensured the establishment of criteria for spaces in the twenty and twenty first centuries. In the beginning, special education spaces, which only assumed the function of education, have transformed in order to make disabled people productive by preparing disabled people for social life in the modern era. In the modern era, private education institutions, as Michel Foucault states in his theory of power; subject people as students, teachers, administrators and parents in the space and they help to establish relations between them for discipline and supervision. In this study, Foucault's hypothesis that special education spaces are the disciplinary mechanism through power theory is proposed. Purpose of the study; to reveal the spatial organization of power relations in private educational institutions. The first chapter of the thesis includes; aim, importance, scope and method of the study. In the second chapter, definitions and spatial characteristics of special education are given. In the third chapter, the conceptual frameworks are formed by explaining the concepts of Michel Foucault's theory of power and spatial techniques of power. In the fourth chapter, methodological framework is prepared. It has been found that the spatial techniques of disciplinary power (fencing, framing, functional placements, ordering) are provided by methods of architectural limitation, centralization and spatial transparency, visualization, spatial access hierarchy, and interior hierarchy. The fifth chapter is the analysis part and the architectural analysis of the spatial techniques of disciplinary power is carried out in the 12 Class Special Education Vocational School Type Project, and the type project is designed to provide the functioning of the spatial techniques of disciplinary power in special education institutions. In the sixth chapter, the evaluations of the analyzes were made. In the architectural design of special education schools type projects in our country; it is concluded that the methods of subjecting people to subjectivity are operated by means of spatial techniques of disciplinary power.