Balya madenleri (Osmanlı madencilik tarihindeki yeri, çıkarılan madenler ve işletilmesi)

Abstract

Osmanlı ekonomisinde büyük bir paya sahip olan madencilik, devletin en önemli gelir kaynaklan arasındadır. Devletin her döneminde maden yataklarını arama ve yatakların işletilmesi önemli olmuştur. Çünkü, devlet paraya ihtiyacı olduğu dönemlerde ihale sistemiyle maden şirketlerine veya kişilere uzun sürelerle arazisini satmıştır. Böylece hâzinenin nakit para ihtiyacı karşılanmıştır. Osmanlı Devleti’nde kuruluş döneminden itibaren Rumeli’de fethedilen bölgelerde bulunan madenleri işletmek amacıyla maden kanunnâmeleri hazırlanmıştır. Böylece, madenlerin Osmanlı şartlarına göre işletilmesi sağlanarak, daha sonraki maden kanunnâmelerine zemin hazırlamıştır. 1861 yılında ilk Maden Yasası çıkarılmıştır. Fakat daha sonraki dönemlerde maden kanunları yabancılar lehine değiştirilmiştir. Bunun sonucunda yabancılar Osmanlı vatandaşları ile aynı haklara sahip olmuşlardır. Osmanlı madenleri geleneksel kurallarla uzun yıllar işletilmiştir. Devletin son dönemlerine doğru Avrupalılar da gelişen sanayilerin hammadde ihtiyaçlarını karşılayabilmek için Osmanlı Devleti’nde çıkarılan önemli madenlerin arama ve işletme imtiyazlarını almışlardır. Yabancılara verilen imtiyazlarda, 1887 yılında Maliye Bakanlığı’nın başlattığı kampanya etkili olmuştur. Yabancı şirket veya şahısların imtiyazını aldığı işletmelerden biri de Balya ve çevresinde çıkarılan madenlerdir. Balya madenlerinin Romalılar döneminden itibaren işletildiğine dair rivayetler vardır. 1800’lü yıllarda “eminlik” olarak işletilen madenler, Yakup Ağa’nın ölümünden sonra 1839 yılına kadar farklı kişilerin eminliğinde kalmıştır. Ancak bu kişiler görevlerinde uzun süre kalmamışlardır. 1878 yılından itibaren Fransızlar ve Almanlar Balya ve çevresinde çıkarılan madenleri işletmişlerdir. 1892 yılında kurulan Balya-Karaaydın Anonim Şirketi Kocagümüş, Karaaydın ve Balya yöresindeki madenleri yirmi yıla yakın bir süre işleterek Avrupa’ya önemli miktarda kurşun ihraç etmiştir. 1931 yılında kurulan Balya-Karaaydın Madenlerini Kiralama ve İşletme Şirketi 1940 yılına kadar madeni işletmiş ancak maden cevherlerinin fakirleşmesi sebebiyle maden 08.02.1940 tarihinde resmen kapatılmıştır.

Mining, which had a great role in Ottoman economy, was one of the most significant incomes of the state.. Prospecting and exploiting the mines remained important during all the periods of that state. Because; throughout the days in which the state needed Money, it sold its lands for long periods to the mining companies and individuals. In Otoman empire; since the foundation periods many mining codes were prepared in order to expleit the mine deposits in the territories conquered in Rumelia. In this way, the exploitation deposits according to the Otoman terms was enabled, which led another successive mining codes to be prepared. In 1861, the first mining code were laid down. But during another periods, the mining codes were changed in favor of the foreigners. As a result of this, they got the same rights as the Otoman citizens. By using the traditional rules, the Ottoman mines were exploited for many years. Through the late eras of the state, eastern Europeans took the prospecting and exploiting privilege of the significant deposits mined in the Ottoman Empire to fulfill the needs for the raw material of their growing industries. In the privileges given to the foreigners, the campaign that was started by Ministry of Finance in 1887 played the major role. One of the enterprises whose privileges were taken by the foreign companies and individuals was the mine deposits in Balya and its environments. There are several hearsays that Balya Mine Deposits have been exploited since the Roman period. Until 1839, mine deposits which were exploited as “eminlik”in the 1800s remained under the conduct of different individuals after the death of Yakup Agha. Since 1878, French and Germans exploited the deposits that were mined in Balya and its environment. Balya Karaaydin Joint Stock Company, which was founded in 1892, exported important amounts of lead to Europe by exploiting the mine deposits in Kocagümiüş, Karaaydin and Balya for nearly 20 years. Balya-Karaaydm Mine Chartering and Exploiting Company, which was established in 1931 exploited the deposits until 1940 but it was closed in 08.02.1940 due to the fact that mine ores were impoverished.