Balıkesir’de tasavvuf kültürü: Uşşâkıyye örneği

Abstract

Anadolu’nun kadîm şehirlerinden Balıkesir, Türklerin bölgeye yerleşmesiyle beraber tasavvuf kültürüyle tanışmıştır. Şehirde ahîlik ve Bektaşîlikle başlayan tasavvuf kültürü; Kadiriyye, Rifâiyye, Nakşibendiyye, Mevleviyye, Bayramiyye, Celvetiyye ve Uşşâkıyye tarikatları ile daha yaygın bir hale gelmiştir. Balıkesir, tasavvuf kültürünün yetiştirdiği irfan ehli kişilerle tarihte adından söz ettirmiş ve her dönemde tasavvufî kültürün canlı olarak yaşandığı bir yer olmuştur. XVI. yüzyılda ortaya çıkan Uşşâkıyye tarikatının üçüncü pîri Abdullah Selâhaddin Uşşâkî’nin (1705-1783) ve son dönem Uşşâkî şeyhi Sıddîk Naci Eren’in (1925-2018) Balıkesirli olmasından dolayı tarikatın Balıkesir’de özel bir yeri vardır. İrşad görevini İstanbul’da yerine getiren Abdullah Selâhaddin Uşşâkî, yazdığı iki yüzden fazla eserle Osmanlı tasavvuf tarihine katkıda bulunmuştur. Uşşâkıyye tarikatı, Abdullah Selâhaddin Uşşâkî’den sonra halifeleri vasıtasıyla Batı Anadolu ve Rumeli’ye yayılmıştır. XIX. yüzyıl Uşşâkî şeyhlerinden Ahmed Tâlib İrşâdî (1820-1881), Balıkesir’e geldiğinde bir Uşşâkî tekkesi kurmuştur. Böylece Balıkesir’e gelen tarikat, şehirde kısa zamanda yayılmış ve daha sonra ikinci Uşşâkî tekkesi de açılmıştır. Uşşâkıyye tarikatı, tekkelerin kapatılmasına kadar Balıkesir’de faaliyetlerine devam etmiştir. Cumhuriyet döneminde Balıkesir’de unutulmaya yüz tutan Uşşâkıyye tarikatı, Sıddîk Naci Eren vasıtasıyla tekrar canlılık kazanmıştır. Naci Efendi, Bekir Sıdkı Visâlî Efendi’den (1881-1962) icâzet aldıktan sonra Balıkesir’de başladığı irşad görevine, Kâzım Efendi’nin (1908-1980) vefatından sonra Uşşâkıyye tarikatının şeyhi olarak devam etmiştir. Yaptığı sohbetler ve yazdığı kitaplarla irşad görevini yerine getirmeye çalışan Naci Efendi, tasavvuf çizgisinde bir hayat yaşamıştır. Naci Efendi aynı zamanda ihtiyaç sahiplerine yardım eli uzatan Uşşâkî Vakfı’nın kuruluşuna da önderlik etmiştir. Naci Efendi’nin geride bıraktığı eserleri ve önderlik ettiği hayır işleri, vefatından sonra da sadaka-i câriye olarak devam etmektedir.

Balıkesir, one of the ancient cities of Anatolia, met with the culture of sufism with the settlement of the Turks in the region. Sufi culture, which started with Akhism and Bektashism in the city, became more common with the Qadiriyye, Rifaiyye, Nakşibendiyye, Mevleviyye, Bayramiyye, Celvetiyye and Ushaqiyya sects. Balıkesir has made a name for itself in the history with the people of wisdom raised by the Sufi culture and has been a place where sufistic culture is lived alive in every period. Ushaqiyya sect that emerged in the 16th century has an important place in Balıkesir because of the fact that Abdullah Selahaddin Uşşâkî (1705-1783), the third leader of the sect , and Sıddîk Naci Eren (1925-2018), the late Uşşâkî sheikh, were from Balıkesir. Selâhaddin Efendi, who fulfilled his duty of guidance in Istanbul, contributed to the history of Ottoman Sufism with more than two hundred works he wrote. The Ushaqiyya Sect spread to Western Anatolia and Rumelia through its caliphs after Abdullah Selâhaddin Uşşâkî. Ahmed Tâlib İrşâdî (1820-1881) who is one of the Ushaqiyya sheikhs of the 19th century established an Ushaqi lodge when he came to Balıkesir. Thus, the sect that came to Balıkesir spread in the city in a short time and then the second Ushaqi lodge was opened. The Ushaqiyya sect continued its activities in Balıkesir until the law on the closure of the lodges. The Ushaqiyya sect, which was on the verge of being forgotten in Balıkesir during the republic period, regained its vitality again through Sıddîk Naci Eren. Naci Efendi, after getting permission from Bekir Visâlî Efendi (1881-1962), started his guidance duty in Balıkesir, and continued as the sheikh of the Ushaqiyya sect after Kazım Efendi's (1908-1980) death. Naci Efendi, who tried to fulfill his duty of guidance with the conversations he made and the books he wrote, lived a life in the line of sufism. Naci Efendi also pioneered the establishment of the Ushaqi Foundation, which lends a helping hand to those in need. The works that Naci Efendi left behind and the charitable works he led continue as a charity after his death.