Şeyhülislam İbn Kemal Paşa tefsirinde muʻtezile eleştirisi

Abstract

Şeyhülislam İbn Kemalpaşa Tefsiri‟nde Muʻtezile Eleştirisi” adlı bu çalışmamızda ilk olarak tefsir, kelam, fıkıh gibi İslami ilimlerde derin bilgilere sahip olan İbn Kemal‟in hayatı, eserleri ve ilmi kişiliği hakkında kısa ve özlü bilgiler verilmiştir. Onu iyi tanımak, eserlerini iyi tahlil etmek, gerek tefsirciliğini değerlendirmede gerekse diğer İslami ilimlere vukufiyetini değerlendirme konusunda İslami ilimler alanında araştırma ve çalışma yapan bizlere yardımcı olacaktır. İkinci bölümde ise çalışmamızın temel konusu olan Muʻtezile mezhebinin eleştirisi, İbn Kemalpaşa ve Tefsîr‟i özelinde ele alınmıştır. Muʻtezile, İslam tarihinde iz bırakan mezheplerden biri olduğu için ekol ve görüşleri Kelam alimleri tarafından daha yoğun olmakla birlikte müfessirler tarafından da tenkide tabi tutulmuştur. Esasında Muʻtezile‟nin görüşlerine tefsir kitaplarında yer verilmemesinin en önemli sebebi olarak, bu alanda aşılamamış bir zirve olan Zemahşerî‟nin Mu‟tezilî olması kabul edilebilir. İbn Kemal de Muʻtezile‟yi tenkit eden müfessirlerden biridir. O, yer yer Muʻtezile mezhebini doğrudan eleştirirken, bazen Zemahşerî üzerinden, kimi zamanda üstü kapalı bir şekilde eleştirmektedir. İbn Kemal‟in, bir müfessire tenkit yönelteceği zaman isim belirtmemekte ve kişileri hedefe koymamakta olduğu görülmektedir. O, eleştirilerini fikir ve görüşler üzerinden beyan etmiştir. Muhalif olduğu görüşü tenkit ederken uzun uzadıya izahlar yapmaktan kaçınmış, kendi görüşünü de aynı şekilde uzunca gerekçelendirmemiştir. Eleştirileri esnasında yapmış olduğu açıklamalardan, her daim Ehl-i Sünnet Matürîdî çizgiyi muhafaza etmeye çalıştığı anlaşılmakta ve bu tutumunda da başarılı olduğu müşahede edilmektedir.

This work named as “Muʻtezilah Criticism in Tafser of shaikhu‟l-Islam Ibn Kamal Pasha” firstly gives short and concise information about life, works and academic career of Ibn Kamal who has deep rooted knowledge of Islamic sciences such as tafser, kalam and fiqh. To know him well and to analyze his works will help those of us who studies Islamic sciences in both evaluating Ibn Kamal‟s tafser and his grasp of Islamic sciences. In the second part of the work, criticism of Muʻtazilah is discussed in the example of Ibn Kamal Pasha and Tafsir. Muʻtazila is one of the sects which left a mark in history of Islam. Therefore, it‟s school and views are criticized not only by Mutakallimun but also by Mufassirun. The reason why views of Muʻtazila do take place in tafser book is because Zamakhshari who is top author of tafser books was a Mutazili. Ibn Kamal is on the mufassirûn who critizes Muʻtazila. He sometimes directly, sometimes indirectly and sometimes via Zamakhshari criticizes Muʻtazila. When Ibn Kamal criticizes a mufassir he does not mention of his name. He criticizes the views and opinions rather than names. He avoids long explanations while criticizing the views he is opposing, instead he focuses on explaining his own approach. It is seen from explanations of his critisim that he always tries to preserve alliance with the line of ahl al-sunnah and Maturidi. It can be said that he is successful with preserving this alliance.