Muhîtî divanı (inceleme-tenkitli metin)

Abstract

Bu tezin konusu XVI.yy. divan şairlerinden Muhîtî’nin Divan’ının tenkitli metninin oluşturulması ve incelenmesidir. Muhîtî’nin Hurufi bir kişilik olması ve kimliğini eserlerinde işlemesi bu şairi ve eserini dikkate değer yapmaktadır. Çünkü Hurufilik harflere, sayılara dayanarak Kuran’ın yorumlandığı oldukça karmaşık bir inanç ve düşünüş sistemidir. Bu nedenle Muhîtî ile ilgili böyle bir çalışma onun hem Türk edebiyatı geleneklerinden biri olan divan edebiyatı içindeki yerinin belirlenmesine hem de oldukça az sayıdaki Hurufilik araştırmalarına katkı sağlayacaktır. Çalışmada Muhîtî’nin on bir adet divan yazması tespit edilmiş ve bu yazmalar şecerelendirilmiştir. Yazmalardan beş tanesi seçilmiş ve edisyon kritik yöntemiyle tenkitli metin kurularak şairin elinden çıkması muhtemel Divan metni ortaya konmuştur. Ardından Muhîtî’nin hayatı, sanatı, eserleri tanıtılmış; Divan’ı din, tasavvuf, toplum ve kültür, insan ve tabiat ana başlıkları altında çeşitli kavram ve terimlerden yola çıkılarak incelenmiştir. Aynı zamanda bu kavramlar Muhîtî’nin Hurufi kimliğinden kaynaklı olarak Hurufi bağlamda anlamlar kazandıysa bunlar üzerinde de değerlendirmelerde bulunulmuştur. Yapılan bu çalışmayla edebiyat tarihi içerisinde hakkında yeterli bilgi bulunmayan Muhîtî’nin divan şiiri tekniklerini başarılı bir biçimde kullandığı, Hurufi kimliğini Divan’a yansıttığı hatta İslam’ın oldukça karmaşık bir yorumu olan bu inanç ve düşünüş sisteminin yüzyıllar sonra daha iyi anlaşılabilmesine katkıda bulunduğu sonucuna varılmıştır.

The subject of this thesis is criticizing and examining the divan of Muhîtî, one of the divan poets. The fact that Muhîtî is a Hurufi personality and his identity in his works makes this poet and his work remarkable. Because Hurufism is a very complex belief and thought system in which the Qur'an is interpreted based on letters and numbers. For this reason, such a study about Muhîtî will contribute both to the determination of his place in divan literature, which is an exceptional tradition of Turkish literature, and to the very few Hurufism studies. In the study, ten divan manuscripts of Muhîtî were collected and these manuscripts were genealogyed. Five of these manuscripts were selected and the manuscripts were criticized by the edition critical method and the divan text that could possibly come from the poet's hand was revealed. Then Muhîtî's life, art and works were introduced; His Divan has been examined under the main headings of religion, mysticism, society, culture and human, based on various concepts and terms. At the same time, if these concepts gained meanings in the Hurufi context due to Muhîtî's Hurufi identity, evaluations were made on them. With this study, it was concluded that Muhîtî, who did not have enough information in the history of literature, used the divan poetry techniques successfully, reflected his Hurufi identity to the divan, and even contributed to the better understanding of this belief and thought system, which is a very complex interpretation of Islam, after centuries.