Kozak Yaylasında (Bergama/İzmir) doğal ortam - insan ilişkileri

Abstract

Çalışma alanı Ege Bölgesi'nde yer alan İzmir İli'nin Bergama İlçesi ve Marmara Bölgesi'nde yer alan Balıkesir İli'nin Ayvalık İlçesi arasında kalan Kozak Yaylası'nı kapsamaktadır. Kabaca sahanın coğrafi konumu 26° 54' ile 27° 10' doğu boylamları ve 39° 14' ile 39° 19' kuzey enlemleri arasındadır. Yaklaşık İzmir ve Balıkesir'e eşit uzaklıkta olan Kozak Yaylası doğal ve beşeri özellikler bakımından dikkat çeken bir saha olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmaya konu edilen Kozak Yaylası'nda mevcut olan doğal ortam özellikleri ile beşeri faaliyetler arasındaki ilişkilerin coğrafi bir yaklaşımla değerlendirilmesi bu çalışmanın temel amacıdır. Bu doğrultuda sahadaki fiziki ortam özelliklerini oluşturan jeoloji, iklim, jeomorfoloji, toprak, bitki örtüsü ve hidrografya özellikleri ile Kozak Yaylası'nın tarihçesi, nüfus, yerleşme, ulaşım ve ekonomik faaliyetler tek tek değerlendirilmiştir. Çalışmaya ilk adım olarak literatür taraması ve derlemesi ile başlanmış, daha sonrasında çalışma sahasına ait mevcut fiziki ve beşeri özelliklerin belirlenmesi ve haritalanması ile devam edilmiştir. Ayrıca sahaya arazi çalışmaları düzenlenmiş ve taslak haritalarda güncellenmiştir. Ulaşılan bütün veriler doğrultusunda doğal ortam – insan ilişki etkileşimine ait özellikler sorgulanmış ve bu çalışma oluşturulmuştur. Çalışmada doğal ortam özellikleri ile antropojen faaliyetler arasındaki birbiri ile olan etkileşimlerinin olumlu ve olumsuz sonuçlarının olduğu gözlemlenmiştir. Olumlu sonuçlara örnek olarak sahanın sahip olduğu granit anakayası, uygun pedojenik süreçlerinin ve iklim koşullarının bir araya gelerek Türkiye'nin öne çıkan fıstık çamı meşcerelerinden birisini oluşturmuştur. Sonuç olarak doğal ortam özellikleri yerli halkın büyük ölçüde geçim kaynağı olmasını sağlamıştır. Genellikle 500-1000 m yükselti basamağı arasında yer alan yaylalar, yaz mevsiminde büyükbaş ve küçükbaş hayvanların beslenebileceği yeşil otlakları sağlamaktadır ve hayvancılıkla geçim sağlayan Kozak nüfusuna olumlu yönde katkı sağlamaktadır. Çayır ve meraların yoğun kullanımına bağlı olarak artış gösteren erozyon ise olumsuz sonuçlara örnek olarak verilebilir. Sahanın yüksek kesinlerinde geleneksel olarak sürdürülen yaylacılık faaliyeti sebebiyle sahanın yüksek kesimleri uzun yıllar boyunca kullanıma maruz kalmış ve buna bağlı olarak bitki örtüsü tahrip olmuştur. Çalışma sahasında bulunan granit ocaklarının sayıları her geçen gün artmaktadır. Granit ocakları, bulunduğu sahalarda topografyanın dengesinin bozulmasına sebep olarak doğal çevreye zarar vermektedir. Bu durum erozyon ve kütle hareketleri başta olmak üzere, sel ve taşkınlar gibi pek çok doğal afeti tetiklemektedir. Tüm bu olumsuz sonuçların etkilerinin azaltılması ve sürdürülebilir bir kullanım adına öneriler sunulmuştur.

The study area covers the Kozak Plateau between Bergama district of İzmir Province in the Aegean Region and Ayvalık District of Balıkesir Province in Marmara Region. Roughly the geographical position of the site is between 26° 54' and 27° 10' east longitudes and 39° 14' to 39° 19' north latitudes. Kozak Plateau, which is about equal distance from İzmir and Balıkesir, is a field that attracts attention in terms of natural and human characteristics. The main purpose of this study is to evaluate the relations between the natural environment features and human activities in the Kozak Plateau subject to the study with a geographical approach. In this direction, geology, climate, geomorphology, soil, vegetation and hydrography features that constitute the physical environment characteristics in the field and the history of Kozak Plateau, population, settlement, transportation and economic activities were evaluated one by one. First step of the study was started with literature review and compilation, and then continued with the determination and mapping of the existing physical and human characteristics of the study area. In addition, land studies have been organized on the site and updated on draft maps. In line with all the data obtained, the characteristics of the natural environment – human relationship interaction were questioned and this study was created. In the study, it was observed that the interactions between natural environment characteristics and anthropogenic activities had positive and negative consequences. As an example of the positive results, the granite bedrock owned by the field, the combination of appropriate pedogenic processes and climatic conditions has formed one of the prominent pistachio pine trees of Turkey. As a result, natural environment characteristics have made it a great livelihood for indigenous people. The plateaus, which are usually located between 500-1000 m elevation step, provide green pastures where cattle and small cattle can be fed in the summer season and contribute positively to the Kozak population that makes a living with animal husbandry. Erosion, which increases due to the intensive use of meadows and pastures, can be given as an example of negative results. Due to the traditional highland activity carried out in the high cuts of the site, the high parts of the site have been exposed to use for many years and the vegetation has been destroyed accordingly. The number of granite quarries on the work site is increasing day by day. Granite quarries damage the natural environment by causing the balance of the topography to be disturbed in the fields where they are located. This situation triggers many natural disasters such as erosion and mass movements, floods and floods. Suggestions were presented to reduce the effects of all these negative results and to use them sustainably.