Mali yerelleşme bakımından Türkiye’de belediyelerin gelir kaynaklarının incelenmesi

Abstract

Dünya genelinde 1970’li yılların sonu itibariyle küreselleşme süreci hızlanmış ve ülkeler arasında emek ve sermaye faktörlerinin akışkan hale gelmesi ile fiziki sınırlar korunsa da ekonomik sınırlar kalkmıştır. Bu süreç beraberinde yönetim anlayışlarının değişmesini getirmiştir. Ülkeler arasında küresel rekabetin artması, bunun en belirleyici faktörü olmuştur. Yeni kamu yönetimi anlayışına geçilmesi, yerelleşmeyi teşvik etmiştir. Kamu yönetiminde, yönetim erkinin merkezden yerele doğru kayması ve vatandaş memnuniyetinin merkezi bir odak haline getirilmesi, bu değişimin bir sonucudur. Yerel yönetim birimlerinin kamusal mal hizmet üretim ve sunumunu daha etkin gerçekleştirebileceği düşüncesi hâkim olmaya başlamıştır. Dolayısıyla belediyelerin yetki, görev ve sorumlulukları artmıştır. Mali yerelleşme hizmet yönüyle daha kolay gerçekleşmiş fakat gelir yönüyle gerçekleşmesi bu kadar kolay olmamıştır. Özellikle Türkiye gibi üniter devlet yönetimine sahip ülkeler açısından birtakım sınırlar söz konusu olmaktadır. Merkezi yönetim sahip olduğu gelir kalemlerini belediyelere bırakmak istememekte, tahsilini bıraktığı gelir kalemleri ise gelir temininde yetersiz kalmaktadır. Bu kapsamda, belediyelerin en önemli gelir kaynakları, merkezi idare vergi gelirlerinden aldıkları paylardan oluşmaktadır. Sonuç olarak da mali yerelleşme gelir yönünden yetersiz düzeyde kalmakta ve belediyelerin aleyhine dikey ve yatay eşitsizlikler doğmaktadır. Bu araştırmada, Türkiye’de belediyelerin gelir kaynaklarının teorik, hukuki ve istatistiki açılardan analizi gerçekleştirilmiştir. Araştırma yöntemi olarak, nitel araştırmalarda, araştırma konusu mevcut durumu tespit etmeye ve bu tespitler üzerinden değerlendirmelerde bulunup, öneriler geliştirmeyi sağlayan doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu açıdan, Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından kamuoyuna sunulan istatistiki veriler incelenerek, ilgili hesaplamalar yapılarak ve bunlar üzerinden tespit ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Aynı zamanda belediyelerin yaşadığı yatay ve dikey eşitsizlikleri giderici ve mali yerelleşme seviyelerini arttırıcı birtakım öneriler geliştirilmiştir. Araştırmanın sonucunda, Türkiye’de belediyelerin aleyhine ortaya çıkan gelir kaynakları açısından yatay ve dikey eşitsizliklerin giderek arttığı ve dolayısıyla mali yerelleşmenin sekteye uğradığı tespiti yapılmıştır.

As of the end of the 1970s, the globalization process has accelerated throughout the world, and with the fluidization of labor and capital factors between countries, even though physical borders are protected, economic borders are removed. This process has brought about a change in management approaches. The increase in global competition among countries has been the most decisive factor for this. The transition to the new public management approach has encouraged localization. In public administration, the shift of the direction of the administrative power from the center to the local has been the result of focusing on citizen satisfaction. The idea that local government units can produce and provide public goods and services more effectively has begun to dominate. Therefore, the authorities, duties and responsibilities of municipalities have increased. Fiscal decentralization has been easier in terms of service, but it has not been so easy in terms of income. There are some borders especially in terms of countries with unitary state administration such as Turkey. The central government does not want to leave the income items it owns to the municipalities, and the income items that it has left to collect are insufficient in providing income. In this context, the most important income sources of municipalities consist of the shares they receive from the central government tax revenues. As a result, financial decentralization remains insufficient in terms of income and vertical and horizontal inequalities arise against municipalities. In this research, the theoretical, legal and statistical analysis of the income sources of municipalities in Turkey has been carried out. As a research method, the document analysis method was used in qualitative research, which allows to determine the current situation of the research subject and to make evaluations and develop suggestions based on these determinations. In this respect, statistical data presented to the public by the Ministry of Treasury and Finance General Directorate of Accounts were examined, relevant calculations were made and determinations and evaluations were made on these. At the same time, some suggestions have been developed to eliminate horizontal and vertical inequalities experienced by municipalities and increase the level of fiscal decentralization. As a result of the research, it has been determined that the horizontal and vertical inequalities in terms of income sources that arise against the municipalities in Turkey are gradually increasing, and therefore the financial decentralization is interrupted.