Bizans dönemi kiliselerinin camiye çevrilmesi ile meydana gelen mekansal değişiklikler: Vize Gazi Süleyman Paşa Camii örneği

Abstract

Türkiye’nin Anadolu ve Trakya topraklarında bulunan tüm kentleri tarihsel süreçte farklı din ve kültürlere sahip toplumların hakimiyeti altında kalmıştır. Osmanlı Dönemi’nde fethedilen topraklardaki demografik yapının değişimine bağlı olarak hem kentsel hem de mimari ölçekte değişimler meydana gelmiştir. Türk Trakyası olarak da bilinen Doğu Trakya topraklarında Kırklareli iline bağlı bir ilçe olan Vize ilçesinde de fetih faaliyetlerinden sonra birtakım değişiklikler yaşanmıştır. Kentin 1453 yılındaki nihai fethinden sonra kente getirilen askerlerin ve iskan politikası doğrultusunda yerleştirilen Müslüman halkın ibadetlerini gerçekleştirebilmesi için bir Bizans kilisesi olan Vize Ayasofyası camiye dönüştürülerek Gazi Süleyman Paşa Camii adını almıştır. Bu çalışmanın amacı, Vize’nin Osmanlı Devleti hakimiyetine girmesinden sonra kentte bulunan en önemli Bizans kilisesinin camiye dönüştürülme sürecini incelemek ve bu bağlamda yapıda meydana gelen değişiklikleri ve bozulmaları tespit etmektir. Kentin 1453 yılında Osmanlı Devleti hakimiyetine girmesi ile birlikte camiye dönüştürülen bu kilise yapısı üzerinden Bizans dönemi kiliselerinin camiye dönüştürülme sürecinde meydana gelen mekansal değişiklikler incelenmiştir. Çalışma kapsamında, Vize kentinin tarihi ve kentsel mimari gelişimi, tarihi süreçte dini yapıların dönüşüm nedenleri ve nitelikleri ve Bizans kilise mimarisi hakkında literatür çalışmaları yapılmıştır. Teze konu olan Gazi Süleyman Paşa Camii yerinde incelenerek fotoğraf ve videolar ile belgelenmiş, gerekli rölöve çalışmaları yapılmıştır. Yapının geçmiş dönemlerdeki durumu araştırılmış, ulaşılan belge ve fotoğraflar ile yapının günümüzdeki durumu karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda Gazi Süleyman Paşa Camii’nin ilk yapıldığı dönemdeki özgün mimarisi (kilise dönemi), Osmanlı hakimiyetine girdikten sonraki değişim dönemi mimarisi (cami dönemi) ve günümüzdeki mimarisinin özellikleri irdelenerek yapının geçirdiği değişikliklerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

All cities of Turkey in Anatolia and Thrace have been under the domination of societies with different religions and cultures in the historical process. Depending on the change in the demographic structure of the conquered lands during the Ottoman Period, changes occurred in both urban and architectural scales. There have been some changes after the conquest activities in Vize district, which is a district of Kırklareli in Eastern Thrace, also known as Turkish Thrace. After the final conquest of the city in 1453, the Vize Hagia Sophia, a Byzantine church, was converted into a mosque and named Gazi Süleyman Pasha Mosque so that the soldiers brought to the city and the Muslim people settled in line with the settlement policy could perform their prayers. The aim of this study is to examine the process of converting the most important Byzantine church in the city into a mosque after Vize came under the domination of the Ottoman Empire, and to determine the changes and deteriorations in the structure in this context. The spatial changes that took place during the conversion of the Byzantine period churches into mosques were examined through this church structure, which was converted into a mosque after the city came under Ottoman rule in 1453. Within the scope of the study, literature studies were conducted on the historical and urban architectural development of the city of Vize, the causes and characteristics of the conversion of religious buildings in the historical process, and the Byzantine church architecture. The Gazi Süleyman Pasha Mosque, which is the subject of the thesis, was examined in situ, documented with photographs and videos, and necessary survey studies were carried out. The situation of the building in the past periods was researched, and the present situation of the building was compared with the documents and photographs obtained. As a result of the study, the original architecture of the Gazi Süleyman Pasha Mosque (church period) when it was first built, the architecture of the change period after the Ottoman rule (the mosque period) and the features of today's architecture were examined and it was aimed to reveal the changes that the building went through.