Türkçe ders kitaplarının PISA okuma becerileri alanındaki metinler ve sorular bağlamında değerlendirilmesi

Abstract

Türkçe dersi, tüm derslerdeki akademik başarı üzerinde etkisi olan ve günlük yaşamda gerekli olan becerilerin geliştirildiği derslerden biridir. Çok çeşitli kanallardan ulaşılabilen ve çeşitli şekillerde sunulan bilgilere yönelik konu ve içeriğe uygun okuma becerisini geliştirmek günümüzde öğrenci açısından büyük değer taşımaktadır. Uluslararası düzeyde yapılan ve okuryazarlık becerilerini üç farklı alanda –matematik, fen, okuma becerisi- değerlendirerek dünya çapında eğitim politikalarının iyileştirilmesini hedefleyen PISA; farklı düzeylerdeki problemleri çözme, eleştirel düşünme, akıl yürütme, doğru ve etkili iletişim kurma gibi becerileri ölçerek 15 yaşındaki öğrencilerin aldıkları ulusal eğitimin ardından yaşamsal becerilerinin ne denli geliştiği ve geleceğe ne kadar hazır oldukları konusunda bilgi sağlamaktadır. Araştırmada, PISA okuma becerileri değerlendirme çerçevesinden yola çıkılarak Türkçe ders kitaplarındaki okuma metinleri ile etkinliklerde ve tema değerlendirme bölümlerindeki metinlerin şekil ve tür özelliklerinin PISA'da ele alınan haliyle incelemesi; okuma becerisine yönelik etkinlikler ile tema değerlendirme bölümlerindeki soruların PISA'daki okuma becerileri bilişsel süreçlerine göre değerlendirmesi yapılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak 2023-2024 eğitim öğretim yılında kullanılan 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitapları belirlenmiş, bu kitaplarda yer alan okuma metinleri, etkinlik ve tema değerlendirme bölümlerindeki okuma becerisine dönük metinler PISA'da ele alınan metin şekli ve metin türü bakımından, okuma becerisine dönük sorular da PISA'daki bilişsel süreçler bakımından incelenmiştir. İnceleme sonucu elde edilen veriler betimsel analiz tekniği ile çözümlenmiştir. Metin şekli bakımından Türkçe ders kitaplarında kullanılan okuma becerisine yönelik metinlerinin daha çok "Devamı olan metinler"den seçildiği, "Karma metin"lerin ise kitaplarda yer almadığı sonucuna ulaşılmıştır. Metin türü açısından yapılan incelemede ise Türkçe ders kitaplarındaki okuma becerisine yönelik metinlerin en fazla hikaye ve açıklama türündeki metinlerden seçildiği, diğer metin türlerine (yönerge, etkileşim ve betimleme) az sayıda yer verildiği görülmüştür. PISA'daki bilişsel süreçlere yönelik yapılan inceleme sonucunda ise incelenen ders kitaplarında daha çok "Bilgiye Ulaşma" ve "Anlama" süreçlerine yönelik sorulara yer verildiği, "Değerlendirme ve Derinlemesine Düşünme" sürecine yönelik sorulara daha az yer verildiği görülmüştür. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak; Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin şekil ve tür bakımından çeşitlendirilmesi ve okuma becerisi ile ilgili etkinlik ve tema değerlendirme sorularının öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini geliştirmeye uygun nitelikte hazırlanması gerektiği söylenebilir.

Turkish language lessons are one of the main classes that impact academic success in all lessons and where the skills necessary in daily life are developed. Developing reading skills appropriate to the subject and content of information that can be accessed through various channels and presented in various ways is of great value for students today. In connection, PISA is conducted internationally and aims to improve education policies worldwide by evaluating literacy skills in three different areas - mathematics, science, and reading skills. It measures students' ability to solve problems at different levels, think critically, reason, and communicate accurately and effectively, obtaining data on how much 15-year-old students' life skills have developed and how ready they are for the future after the national education process. In the study, based on the PISA reading skills assessment framework, the format and type characteristics in the reading texts, and the texts in the Turkish course books activities and theme assessment sections were examined as discussed in PISA. Additionally, reading skill activities and the questions in the theme assessment sections were evaluated through the lens of PISA cognitive processes for reading skills. Document analysis method as one of the qualitative research methods was used in the study. Elementary school Turkish lesson course books between the 5th and 8th grades used during the 2023-2024 Academic Year were selected as data collection tools. Reading texts and texts related to reading skills in the activity and theme assessment sections in these books were examined in terms of text format and text type as addressed in PISA. Questions regarding reading skills, on the other hand, were investigated in the sense of PISA cognitive processes. The data obtained through the investigation were analyzed with the descriptive analysis technique. In terms of text format, it was found that texts for reading skills used in Turkish course books were mostly selected from the "continuous" texts and that "mixed" texts were not used in the books. Based on the investigation of text types, it was seen that texts used for reading skills in Turkish lesson course books were mainly selected from the texts in narration and exposition types, involving only a limited count of other types (instruction, transaction, and description). Upon examining the cognitive processes in PISA, it was revealed that the investigated course books primarily included questions concerning the processes of "Locate Information" and "Understand", accounting for the process of "Evaluate and Reflect" only very little. Based on the results of the study, it can be stated that texts in the Turkish lesson course books should be diversified in terms of text format and text types and questions regarding the activities for reading skills and theme assessment should be prepared in a manner suitable for developing students' higher order thinking skills.