Türkmenistan sahası destancılık geleneği ve Türkmen destanları

Abstract

Türkmenistan sahası destancılık geleneğinin ve Türkmen destanlarının diğer Türk topluluklarının destanları ve destancılık geleneği ile mukayeseli bir şekilde incelenmesini hedefleyen bu çalışma, “Giriş”in haricinde altı bölüm ve metinler kısmından oluşmaktadır. “Giriş” kısmında çalışmanın problemi, amacı, kapsamı ve yöntemi gibi hususların yanında, destan kavramı üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde Türkmen destanlarının araştırılma tarihi, “Çarlık Rusyası Dönemi”, “Sovyetler Birliği Dönemi” ve “Sovyetler Birliği Sonrası” olmak üzere üç başlık altında değerlendirilmiştir. İkinci bölüm, Türkmen destanlarının tür özelliklerine, tasnifine ve kaynaklarına ayrılmıştır. Ayrıca bu bölümde Türkmen destanlarının kaynakları, konuları, şekil ve üslup özelliklerine de temas edilmiştir. Üçüncü bölümde ise Türkmen destan anlatıcıları ve destan anlatımı üzerinde durulmuş, “Ozan” ve “Kıssaçı” başta olmak üzere Türkmen “bagşı”larının eğitimi, okulları, kullandıkları müzik aletleri, destan anlatma zamanları ve mekânları üzerine bilgiler verilmiştir. Türkmen destanlarının yapısal özellikleri çalışmanın dördüncü bölümünde “kahramanlık” ve “aşk” destanları olmak üzere iki başlık altında tespit edilmiştir. Destanlarda yer alan kahramanlar, beşinci bölümde “alp tipi”, “düşman tipler”, “yardımcı tipler” ve “kadın tipler” başlıkları altında incelenmiştir. Altıncı bölümün konusu Türkmen destanlarının motif yapısıdır. Motifler, soyal hayatla, olağanüstülüklerle, sihir-büyü ve dinle ilişkisine göre tasnif edilmiş ve diğer Türk destanlarıyla da mukayeseli bir şekilde analiz edilmiştir. Çalışmanın son kısmında beş destanın hem Türkmen hem de Türkiye Türkçesi’ndeki şekilleri yer almaktadır. Yapılan tespit ve değerlendirmelerin sonunda Türkmen destancılık geleneğinin anlatıcı, repertuar, destanların şekil, muhteva, yapı, dil ve üslup özellikleri açılarından Türk destancılık geleneğinin bir kolu olduğunu söyleyebiliriz. Türkmen destanları; aşk, kahramanlık ve din ekseninde şekillenmiş, yerli kaynakların yanı sıra yabancı kaynaklardan da beslenmiş olmasına rağmen kendine has özellikleri olan özgün bir geleneğin ürünüdürler.

Its aim being comparative analysis of Turkmenistan epic tradition and Turkmen epics with other Turkish communities’ epics and epic tradition, the study consists of six sections and an introduction. In introductory section, as well as given information about the problem, purpose, scope and methods of study and concept of epic. In first section, the research history of Turkmen epics is evaluated under three headings,: the period of Czarist Russia, Soviet period and Post Soviet period. The second section is devoted to class properties, classification and sources of Turkmen epics. In addition, the sources, subjects, forms and styles features of Turkmen epics are mentioned in this very section. In the third section, the Turkmen epic narrators and epic narrative are told and some information on “Ozan” and “Kıssaçı” in particular, the education of Turkmen “bagshi”s, their schools, their musical instruments, their narrative time and space are given. The structural characteristics of Turkmen epics are the subject of fourth section. These determined features are devided into two titles which are heroism and love epics. Heroes in the epics are examined under the headings of hero, enemy, ancillary and women types in the fifth section. The subject of sixth section is of the motif structures of Turkmen epics. Motifs are classified according to the relation with social life, extraordinary events, magic and religion. They are comperatively analyzed with the other Turkish epics. In the final section, five epics are present in the forms of both Turkmen Turkish and Turkey’s Turkish. After some determination and evaluation made on narrating, reperutuar, the forms of epics, content, structure, language and style features of Turkmen epic tradition it can be said that Turkmen epic tradition is a branch of Turkish epic tradition. Formed by love, heroism and religion axis nourished by domestic and alien sources, Turkmen epics have their own features and are original traditional products.