İlköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında vatandaşlık eğitiminin sosyal bilgiler öğretim programındaki hedeflere uygunluğu yönünden değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada ilköğretim ikinci kademede 2006 yılından itibaren okutulan Sosyal Bilgiler ders kitaplarının yurttaşlık eğitimi/siyasal sosyalleşme boyutu, MEB’in hedefleri ve Sosyal Bilgiler Programı’nın amaçları çerçevesinde, karşılaştırmalı olarak, doküman incelemesi yöntemiyle yapılmıştır. 2004 yılında hazırlık çalışması yapılan, 2005 yılında pilot bölgelerdeki uygulama ile hayata geçirilen ve 2006 yılında Türkiye genelinde uygulanan yeni Sosyal Bilgiler Programı çalışmada değerlendirilmiştir. Çalışmada ilköğretim 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki konular ulusal kimlik, evrensel kimlik, demokrasi, insan hakları, çokkültürlülük, ekonomik ilişkiler ve çevre bilinci kazandırma boyutlarında incelenmiştir. Ders kitaplarında yer alan konuların bireyler üzerinde duyuşsal ve bilişsel anlamda ne tür etki bırakabileceği de tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda, ders kitaplarındaki konularda ağırlıklı olarak ulus devlet anlayışını, özünde bir değişiklik yaratmadan günümüz dünyasının gereksinimlerine ve AB kriterlerine uygun hale getirme çabası tespit edilmiştir. Milli eğitimin genel amaçları doğrultusunda hazırlanan ders kitapları evrensel kimliği, ulusal değerleri merkeze alarak ve genel olarak etnik anlamda akraba olarak kabul edilen milletlerin değerleri üzerinden oluşturulmaya çalışmıştır. Demokrasi, insan hakları ve ekonomik ilişkiler boyutunda ders kitaplarındaki konuların daha çok teorik olarak yer aldığı, davranış oluşumunu hedeflediği görülmüştür. MEB’in Sosyal Bilgiler dersi aracılığıyla bireylere kazandırmaya çalıştığı “etkin yurttaş” yetiştirme hedefi ile ders kitaplarındaki konuyla ilgili örnekler birbiriyle çelişmektedir. Bu örneklerle “etkin yurttaş” yerine “pasif yurttaş” yetiştirmeye yönelik bir yaklaşım sergilenmektedir. Vatandaşlık eğitiminin Türkiye’deki gelişimsel süreci incelendiğinde, 21. yüzyılda yetiştirilmek istenen yurttaş modeli anlayışında bir değişim olmadığı görülmektedir. Bireyin devlet için var olduğu yönündeki geleneksel anlayış, MEB’in belirlemiş olduğu hedeflerde kısmen değişmiş olmasına rağmen, ders kitaplarında yer verilen konularda önemini korumaktadır. Ders kitaplarındaki vatandaşlık değerleri, MEB’in hedeflerinden farklılaştığı gibi, günümüz dünyasının yurttaşlık algısını da içeriğinde barındırmamaktadır. MEB’in hedefleri ile ders kitaplarındaki konuların içeriği; sosyal, ekonomik ve kültürel farklılıkları göz ardı etmeden pratikte kullanılabilecek düzeyde, dünya konjonktürüyle uyumlu olmalıdır. AB’ye tam üyelik sürecinde Türkiye’deki vatandaşlık eğitimi, modern/küreselleşen dünyanın gereksinimlerini karşılayacak düzeyde çokkültürlü anlayışa sahip olmalıdır.

In this study, citizenship education dimension of topics which take place in the social science books that has been determined since 2006 in the secondary school and has been affirmed by Board of Education has been made comparatively by using method of document survey within the framework of Ministry of National Education’s objectives and social science curriculum’s aims. New social studies program, which was made preparation study in 2004, was applied in pilot regions in 2005 and was implemented in Turkey in 2006, has been assessed in this study. In this study, topics of primary education 6th and 7th grade books have been analysed. These topics are national identity, democracy, global identity, human rights, multiculturalism, gaining environmental awareness and economic relations. It also has been tried to determine how topics, which take place in this research, will affect on individuals in the cognitive and affective domains. As the result of the study, concept of nation-state has been tried to be appropriate to requirements of current world and criteria of European Union without changing core of nation state in the topics of course books. Course books which are prepared in line with aims of Ministry of National Education and in which national values have been centred, have tried to create global identity that focuses on values of nations which are accepted as relative ethnically in general. It has been depicted that in the dimension of democracy, human rights and economic relations, topics, which take in the course books are mostly theoretical ,and it has been depicted that topics are not to aim to create behaviour . “Active citizen growing” objective, which Ministry of National Education tries to make individuals gain, and examples related to topic in the course books contradict each other. An approach that refers “passive citizen” instead of “active citizen” is indicated. When the developmental process of citizenship education has been analyzed in Turkey in the 21.century, it is seen that there is no metamorphosis in the perception of citizen model that is desired to be brought up. Although traditional comprehension that implies existence of individual for state changed partly in the objectives which has been determined by Ministry of National Education, it has protected its importance in the topics that are in the course book. Values of citizenship, which have been determined in the course books, not only differentiate from objectives of Ministry of National Education but also don’t involve perception of current world’s citizenship. Objectives of Ministry of National Education and content of topics in the course books should be concordant in terms of social, economic and cultural, in Turkey which is in the process of permanent membership, education of citizenship.