Değerler psikolojisi perspektifinden Türk sinemasında din görevlisi imajı:"değer-yoksun dindarlık" tipolojisi bağlamında semantik analizler

Abstract

Teolojik içerikli temalar, geçmişten bugüne sanatın her alanında aktif biçimde kullanılmaktadır. Görsel sanatlardan sinemada zaman zaman din teması üzerinden din görevlisinin de senaryoda yer aldığı filmler yapılmıştır. Bu makalede, din ve değerler psikolojisi perspektifinden yeni bir dindarlık tipolojisi olarak ,,değer-yoksun dindarlık" bağlamında Türk sinemasındaki din görevlisinin imajı analiz edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda değer-yoksun dindarlık tipolojisi üzerinden dinsel ve etik değer duyarlılığı olmayan din görevlisi imajının Türk sinemasındaki psiko-sosyo-teolojik arka planı, belirlenen sinema örnekleri (n=4) dikkate alınarak semantik olarak analiz edilmeye çalışılmıştır. Nitel bir metodolojik yaklaşımla doküman incelemesi ve içerik analizinin kullanıldığı bu araştırmada sonuç olarak; (i) din karşıtı sinema aktörleri tarafından Türk sinemasındaki din görevlisinin bilinçli olarak 'ırz düşmanı, sahtekâr, üçkâğıtçı, kumarbaz, maddi kazanımları ön planda tutan, toplum önderliğinden ve dinî liderlikten uzak' biçimde betimlendiği; (ii) söz konusu mesleğe ilişkin olumsuz kalıp yargı içeren bu yaklaşımın -ilk kez bu makalede yeni bir modelleme olarak ortaya atılan- değer-yoksun dindarlık tipolojisinin semantik içeriğiyle örtüştüğü; (iii) din karşıtı Türk sineması tarafından dinsel ve mesleki kimlik değerleriyle uyuşmayacak biçimde değer-yoksun dindarlık örüntüsüne sahip bir din görevlisi imajının çizildiği saptanmıştır.

Theological themes have been used actively in all visual aspects of the art from the past until today. The movies in which imams take place in the scenario based on religion theme are occasionally made in the cinema that is one of the visual arts. In this article, the image of imam in Turkish cinema has been analyzed in the context of 'value-deprived religiosity' typology as a new typology of religiosity from the perspective of the psychology of religion and values. In this context, psycho-socio-theological background of the image of imam, lacking the sensitivity of religious and ethical values in Turkish cinema on the basis of 'value-deprived religiosity' typology is semantically analyzed on the basis of particular movie sample (n=4). According to the results of the research, using document review and content analysis as a qualitative methodology, it has become obvious that (i) the imam in Turkish cinema is deliberately described as 'rapist, dishonest, trickster, gambler, materialist, away from the religious and community leadership' by the cinema actors who are against religion; (ii) the approach of Turkish cinema, including the negative stereotypes about the profession, has coincided with the semantic content of the value-deprived religiosity typology which is a new model in the literature; (iii) Turkish cinema against religion has produced an image of imam who has the value-deprived religiosity typology in such a way that is against the values of religious and vocational identity.