Litvanya Tatarlarına ait elyazmalarında bulunan Türkçe metinlerin dil özellikleri: “Miraçnâme” esasında

Abstract

XIV. yüzyılın sonlarından itibaren Litvanya Büyük Prensliği topraklarına yerleşmeye başlayan Tatarlar, kimliklerini ve dinlerini günümüze kadar koruyabilmişlerdir. Litvanya Tatarları, beraberlerinde getirdikleri dillerini ise çeşitli sebeplerle günümüze kadar koruyamamışlardır. Litvanya Tatarlarının konuşma dili XVI. - XVII. yüzyıllarda unutulmuş ve onun yerini o coğrafyada kullanılmakta olan Slav dilleri almıştır. Kendi ana dillerini unutan, fakat Müslüman kimliklerini unutmayan Litvanya Tatarları dinî ihtiyaçlarını karşılayabilmek için İslâm dini ile ilgili metinlerin çevirilerine ihtiyaç duymuşlardır. Bu sebeple, genellikle İslam dini ile ilgili metinlerden oluşan Arap harfleriyle yazılmış Tatar el yazmaları geleneği ortaya çıkmıştır. Litvanya Tatarlarına ait el yazmaları Kitab, Tefsir, Hamail ve Tecvit türlerinden oluşmaktadır. Özellikle Kitab ve Hamail türlerindeki el yazmaları Türk dilini de ilgilendirmeleri açısından çok önemlidir. Çünkü bu el yazmalarının içinde Arap diliyle yazılmış çeşitli dinî metinlerin yanında Türk diliyle yazılmış dualar, niyetler ve dinî hikâyeler de yer almaktadır. Litvanya Tatarlarına ait el yazmalarından Kitab türünün içinde yer alan Türk diliyle yazılmış dinî metinlerden biri de Miraçnâme’dir. Türk edebiyatında, XIV. yüzyıldan itibaren ortaya çıkan ve günümüze kadar ulaşan çok sayıda örneği bulunan miraçnâme metinlerinin, Litvanya Tatarlarına ait el yazmalarında da görülmesi ilgi çekici bir konudur. Kitab türünün içinde yer alan Türkçe miraçnâme metinlerinin Slav dillerine yapılmış satır altı tercümeleri de bulunmaktadır. Bu makalede, Litvanya Tatarlarına ait el yazmalarından Kitab türünün içinde bulunan Türkçe miraçnâme metni dil özellikleri bakımından incelenecek ve Anadolu coğrafyasında yazılmış Eski Türkiye Türkçesi dönemine ait miraçnâme metinleri ile karşılaştırılacaktır.

The Tatars who started settling in the Grand Duchy of Lithuania in XIV th century managed to protect their identity and religion until these days. However, due to different reasons Tatars of Lithuania were not able to protect their language. Language of the Lithuanian Tatars was forgotten by XVI and XVII th century and its place were taken by the Slavic languages commonly used in the area. Even though Tatars of Lithuania forgot their native tongue they did not forget their Muslim identity and felt the necessity to translate the texts connected to the Islam in order to meet their religious needs. Hence it caused Tatar manuscript tradition, consisted of Islamic texts written in Arabic letters, to emerge. The manuscripts of Lithuanian Tatars are divided into these types known as Kitab, Tafsir, Hamail and Tejvid. The manuscripts of Kitabs and Hamails, especially, are very important as manuscripts concerning the Turkish language. Because in these manuscripts of religious texts in Arabic, prayers, intentions and some religious stories written in Turkish are taking place. One of the religious texts written in Turkish in the Kitab type of manuscripts of Lithuanian Tatars is Mirajname. Since XIVth centry numerous examples of Mirajname have occurred in Turkish literature, however its appearance in the manuscripts of Lithuanian Tatars is a curious case. The texts of Mirajname occurring in Kitab type of manuscripts also have translations to Slavic languages under every line. In this paper we are aiming to study the linguistic features of the Turkish text of Mirajname found in the Kitab type of manusctipts of Lithuanian Tatars and compare its text to the texts of Mirajname written in Old Anatolian Turkish.