İktisadi rasyonelite ve tüketici davranışlarının rasyonelliği üzerine bir inceleme

Abstract

Birçok iktisadi modelin temelini rasyonalite varsayımı oluşturmaktadır. İktisadi rasyonalite varsayımına göre, insanlar sınırsız rasyonaliteye sahiptirler. Gerçek hayatta ise, yaşanan birçok aksaklığın rasyonalite varsayımı tarafından açıklanamaması ve insanların irrasyonel davranışları iktisadi rasyonalite varsayımının eleştirilmesine ve davranışsal iktisadın gelişmesine neden olmuştur. Davranışsal iktisat insanların ekonomik davranışlarını, sosyoloji ve psikoloji gibi birçok disiplini ele alarak açıklayan ve insanların kararlarındaki psikolojik faktörleri dikkate alan, insanların sınırlı rasyonel olabileceklerini savunan bir yaklaşımdır. İnsanların davranışlarının doğru şekilde anlaşılması iktisadi varsayımlar açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada insanların rasyonellik düzeyleri araştırılacaktır. İnsanların rasyonalitesini ölçmek için bu çalışmada rasyonaliteden sapmalara neden olan kesin kazanç ve kayıp durumlarında karar alma, batık maliyet etkisi, çerçeveleme etkisi ve çıpalama etkisi ölçülmüştür. Bununla beraber rasyonalitenin demografik özelliklere göre farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Araştırmanın amacı doğrultusunda iktisadi rasyonalitenin geçerliliğini araştırmak için veri toplama aracı olarak anket formu hazırlanmıştır. Anket formu üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde katılımcıların demografik özelliklerine ilişkin sorular, ikinci bölümde irrasyonaliteye neden olan bilişsel eğilimleri ölçmeye yönelik sorular, üçüncü bölümde ise tüketici rasyonalitesini ölçmeye yönelik likert tipi soru ifadeleri bulunmaktadır. Araştırmanın evrenini 18 yaş ve üzeri bütün tüketiciler, örneklemini 18 yaş ve üzeri tüketicilerden kolayda örnekleme yöntemi ile seçilmiş 506 kişi oluşturmaktadır. Anket yoluyla elde edilen verilere dayalı olarak yapılan istatistiksel analiz bulgularına göre; katılımcıların bilişsel eğilimlerden etkilendikleri ve bilişsel eğilimlerin insanların irrasyonel davranışlar gösterebildikleri sonucuna varılmıştır. Demografik faktörlerin tüketim rasyonalitesine etkileri incelendiğinde ise, tüketici rasyonalitesinin birçok demografik özelliğe göre farklılık gösterebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

The rationality assumption forms the basis of many economic models. According to the economic rationality assumption, people have unlimited rationality. In real life, the inability to explain many of the problems experienced by the rationality assumption and the irrational behavior of people led to the criticism of the economic rationality assumption and the development of behavioral economics. Behavioral economics is an approach that explains people's economic behavior by considering many disciplines such as sociology and psychology, takes into account the psychological factors in people's decisions, and argues that people can be limited rational. A correct understanding of people's behavior is of great importance in terms of economic assumptions. In this study, it is aimed to answer whether people are unlimited rational or limited rational. In order to measure the rationality of people, the precision effect, the sunk cost effect, the framing effect and the anchoring effect, which cause deviations from rationality, were measured in this study. In addition, it has been examined whether rationality differs according to demographic characteristics. In line with the purpose of the research, a questionnaire form was prepared as a data collection tool to test whether economic rationality is valid or not. The questionnaire form consists of three parts. In the first part, there are questions about the demographic characteristics of the participants, in the second part there are questions to measure the cognitive tendencies that cause irrationality, and in the third part there are likert type questions to measure consumer rationality. The universe of the research consists of all consumers aged 18 and over, and the sample consists of 506 people selected by convenience sampling method from consumers aged 18 and over. According to the statistical analysis findings based on the data obtained through the survey; It was concluded that the participants were affected by cognitive tendencies and that cognitive tendencies caused people to behave irrationally. When the effects of demographic factors on consumption rationality are examined, it is concluded that consumer rationality differs according to many demographic characteristics.