Şar Dağları Milli Parkı’nda (Kosova) doğal ortam insan ilişkileri

Abstract

Şar Dağları Milli Parkı, Kosova'nın güneydoğusundaki dağlık sahayı kapsamakta olup, 532 km2 yüzölçümüne sahiptir. Milli park, 41°51' - 43º15' kuzey enlemleri ile 20°1' - 21º47' doğu boylamları arasında konumlanmıştır. Bu çalışmanın hazırlanmasındaki temel amaç, Şar Dağları Milli Parkı sınırları içindeki doğal ortam özellikleri ile beşeri faaliyetler arasındaki ilişkilerin Coğrafi bakış açısı ile incelenmesidir. Böylece milli parkın coğrafi özellikleri ile ilgili eksikliklerin giderilmesi, literatürdeki boşluğun doldurulması, bundan sonraki çalışmalara altlık oluşturması beklenmektedir. Çalışma nitel araştırma deseninde hazırlanmıştır. Çalışmada ilk olarak literatür analizi yapılmıştır. Konuyla benzer olan çalışmalardaki ilgili bölümler için de içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Sonrasında inceleme alanındaki doğal ve beşeri özelliklerin belirlenmesi amacıyla temel haritalara ulaşılmış, ayrıca resmi kurum ve kuruluşlardan istatistiki veriler derlenmiştir. Bu veriler yardımıyla tez metnindeki lokasyon, jeoloji, yükselti basamakları, eğim, bakı, sıcaklık, yağış, toprak, arazi kullanımı, nüfus dağılışı gibi haritalar üretilmiştir. Haritalama işlemleri için ArcGIS/ArcMap 10.2 yazılımı kullanılmıştır. Çalışmanın sonraki aşamasında arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Böylece taslak olarak üretilen haritaların kontrolü ve revizyonu yapılmıştır. Ayrıca milli park dahilinde ve çevresinde yaşayan yerel halk ile sözlü görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Son aşamada haritalar ve arazi gözlemlerinden elde edilen veriler coğrafi bir bakış açısıyla yorumlamaya çalışılmıştır. Elde edilen bulgulara göre Şar Dağları Milli Parkı jeolojik özellikler açısından Paleozoyik'ten Kuvaterner'e kadar farklı dönemlerde oluşmuş çeşitli kayaçlardan oluştuğu görülmüştür. Genelde dağlık bir saha karakteri gösteren milli park ve çevresi, Alpin orojenez kuşağının etkisinde şekillenmiştir. Sahanın ortalama yükseltisi ise 1450 m civarındadır. İnceleme alanı, nemli - karasal iklim özellikleri göstermektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 12,4 oC iken, yıllık toplam yağış ise 700 mm'nin üzerine çıkmaktadır. Milli park ve çevresi 2000 bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. İnceleme alanı biyoçeşitlilik açısından zengin özellikler taşımaktadır. Milli park ve çevresinde nüfus yoğunluğu düşüktür. Yerel halk daha çok tarım, hayvancılık ve doğal ürünleri istihsali ile uğraşmaktadır. Bu veriler ışığında Şar Dağları Milli Parkı'nın korunmaya değer nitelikte zengin bir doğal ortam potansiyeli arz ettiği anlaşılmaktadır. Bu doğal ortam koşullarının 3000 yıl öncesinden itibaren kullanılageldiği, bu kullanımların ise günümüzde geçmişe göre hızla artarak devam ettiği tespit edilmiştir. Bu konuda doğal ortam potansiyelinin varlığına istinaden milli park üzerinde doğal kaynak değerlerinin çevre planlamalarına ilişkin etüt çalışmaları yapılmalı ve üzerinde yaşamını idame ettiren yerel halk araziden sürdürülebilir bir şekilde faydalanmalıdır. Özellikle milli park dahilinde ve çevresinde yapılaşmaya izin veren uygulamalardan kaçınılması önerilmektedir. Ayrıca ziyaretçilere milli parkın bilimsel özelliklerini anlatan uygulamalara ihtiyaç vardır.

Sharr Mountains National Park covers the mountainous area in the south-eastern part of Kosovo and has an area of 532 km2. The national park is located between 41°51' - 43º15' north latitudes and 20°01' - 21º47' east longitudes. The main purpose of this study is to examine the relationships between natural environment properties and human activities within the borders of Sharr Mountains National Park from a geographical perspective. Thus, it is expected that the deficiencies related to the geographical features of the national park will be eliminated, the gap in the literature will be filled and it will form a basis for future studies. The study was prepared in a qualitative research design. In the study, firstly, literature analysis was made. Content analysis technique was also used for the relevant sections in the studies that are similar to the subject. Afterwards, base maps were reached in order to determine the natural and human characteristics in the study area, and statistical data were compiled from official institutions and organizations. With the help of these data, maps such as location, geology, elevation levels, slope, aspect, temperature, precipitation, soil, land use, population distribution in the text of the thesis were produced. ArcGIS/ArcMap 10.2 software was used for mapping operations. In the next phase of the study, field studies were carried out. Thus, the control and revision of the maps produced as drafts were made. In addition, oral interviews were conducted with the local people living in and around the national park. In the last stage, the data obtained from maps and field observations were tried to be interpreted from a geographical point of view. According to the findings, it has been seen that the Sharr Mountains National Park is composed of various rocks formed in different periods from Paleozoic to Quaternary in terms of geological features. The national park and its surroundings, which generally show a mountainous character, are under the influence of the alpine orogeny belt. The average altitude of the field is around 1450 m. The study area has humid - continental climate characteristics. While the annual average temperature is 12.4 °C, the total annual precipitation is over 700 mm. The national park and its surroundings are home to 2000 plant species. The study area has rich features in terms of biodiversity. The population density in and around the national park is low. Local people are mostly engaged in agriculture, animal husbandry and the production of natural products. In the light of these data, it is understood that the Sharr Mountains National Park offers a rich natural environment potential that is worth protecting. It has been determined that these natural environment conditions have been used since 3000 years ago, and these uses continue to increase rapidly compared to the past. In this regard, based on the existence of natural environment potential, studies on the environmental planning of natural resource values should be carried out on the national park and the local people who live on it should benefit from the land in a sustainable way. It is recommended to avoid practices that allow construction in and around the national park. In addition, there is a need for applications that explain the scientific features of the national park to the visitors.