Osmanlı Döneminde Rumeli'de zâviyeler (1300 - 1451)

Abstract

Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda ve topraklarını genişletmesinde önemli rol oynayan faktörlerden bazıları şeyh, derviş ve onların kurmuş oldukları zâviyelerdir. Müslüman-Türk medeniyetinin Balkan coğrafyasındaki öncüsü ve temsilcisi olan zâviyeler, Osmanlılar döneminde de faaliyet sahalarını hızla genişletmişlerdi. Şeyh Edebali'nin zâviyesinde menkıbevi olarak başlayan süreç sonrasında Osmanlı ilerleyişine paralel olarak zâviyeler de sosyal ve askeri alanlarda varlıklarını dönemin şartlarına göre devam ettirdiler. Zâviyeler, en geniş amacıyla "âyende vü revendeye" yani gelip geçenlere hizmet için kurulmuş hayratlardır. Gelirlerini vakıflardan sağlayan zâviyeler, bu hizmetlerini ücretsiz olarak yerine getiriyorlardı. Bir şeyhin önderliğinde teşkilatlanan zâviyelerin içinde belirli bir görev dağılımı ve hiyerarşi bulunurdu. Genellikle ümeradan birinin bağışladığı vakıf arazisi üzerine kurulmuştur ve ilk dönemlerde ıssız yerlere kurulan zâviyeler, zamanla kuruldukları yerlerde bir imar ve iskân merkezi oluşturmuşlardı. Böylece bölgenin güvenliğini de sağlamış olan zâviyeler aynı zamanda bölgede eğitim, kültür ve dinî merkez olmuşlardır. Müslümanlığın ve Türkçenin yayılmasına da katkı sağlayan zâviyelerin bir çok gayrimüslimin Müslüman olmasına neden olduğu söylenebilir. Görüldüğü gibi çok fonksiyonlu bir yapıya sahip olan zâviyeler, Osmanlılar'ın Balkanlar'daki ilerleyişini kolaylaştırmış ve orada kalıcı olmalarını sağlamıştır.

Sheikhs, dervishes and their establishment of zawiyas are among the factors that played a significant role in the establishment and expansion of Ottoman Empire. Zawiyas were pioneer and representative of Muslim-Turkish civilization in the Balkans and they rapidly expanded their field of activity in the era of Ottomans. Zawiyas have continued their presence in the social and military field parallel to Ottoman expansion and terms of the period which begins from the zawiya of Edebali as a mytical. As a general purposes, the zawiyas are charities which were founded to serve passengers (ayende vü revende). They are usually built on the donated waqf land of one of the high ranking officials. Zawiyas' incomes were coming from waqf institutions and their facilities were free. Zawiyas organized under the leadership of a sheikh and they have a particular distribution of task and hierarchy. Formerly they built in desolated places, in time they became a triggering center of construction public works and settlement. In this sense, zawiyas provided security in the region and also they became the center of education, culture and religion. Zawiyas have contributed the the spread of Islam and Turkish language and they proselytized a plenty of non-Muslims. As we have seen zawiyas with a multifunctional structure facilities the expand of the Ottoman in the Balkans and ensure that there are permanent.