Halit Ziya’nın aşk-ı memnu ve mai ve siyah başlıklı romanlarının çok sesli estetik yöntem açısından incelenmesi

Abstract

Çok sesli estetik yöntem Mikhail Mihailoviç Bakhtin tarafından ortaya atılmış bir metottur. Bakhtin (1895 – 1975), XX. yüzyılın önde gelen edebiyat teorisyenlerindendir. Bakhtin’in geliştirdiği karnaval teorisi dialogism (diyaloji), polyglossia (çok seslilik), heteroglossia (çok dillilik) ve chronotope (kronotop) kavramları üzerinde şekillenmiştir. Bakhtin geliştirdiği bu kavramları Dostoyevski’nin romanları üzerinde incelemiş ve Dostoyevski’nin çok sesli romanın kurucusu olduğu sonucuna varmıştır. Dostoyevski’nin romanlarındaki karnavalesk unsurların benzerleri Türk edebiyatında Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah ile Aşkı Memnu başlıklı romanlarında görülür. Halit Ziya, Modern Türk romanının kurucusudur. Mai ve Siyah ile Aşk-ı Memnu da ilk modern romanlarımızdır. Halit Ziya bu romanlarında karakterlerin her birine farklı bilinçler vermiş, yazarın sesini bastırarak kendi seslerini duyurabilmelerini sağlamıştır. Böylece roman çok sesli bir yapıya bürünmüştür. Mai ve Siyah ile Aşk-ı Memnu dilsel ve türsel bağlamda da çeşitlilik gösterir. Bu da romanların çok dilli bir niteliğe sahip olmasını sağlar. Ayrıca romanlarda karşılaşma ve eşik kronotoplarına; tuhaf davranışlar, uygunsuz konuşmalar, skandal sahneler gibi pek çok karnavalesk unsura yer verilmiştir. Bu saptamalardan yola çıkarak Halit Ziya’nın edebiyatımızda çok sesli romanın öncüsü olduğu sonucuna ulaşırız. Çalışmamızda önce Bakhtin, karnavalesk roman ve karnaval teorisi hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra Mai ve Siyah ile Aşk-ı Memnu romanları tanıtılarak bu romanlar üzerinde karnaval unsurları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Polyphonic aesthetic is a method developed by Mikhail Mikhailovich Bakhtin. Bakhtin (1895-1975) was one of the foremost literary theorists of 20th century. The carnival theory developed by Bakhtin is shaped on the concepts of dialogism (the use in a text of different tones or viewpoints), polyglossia (polyphony, coexistence of multiple voices, languages), heteroglossia (coexistence of distinct varieties within a single language) and chronotope (a specific space time context enabling a plot, characters, and rules for action and meaning). Bakhtin examined the concepts he developed on Dostoevsky’s novels and concluded that Dostoevsky was the inventor of the polyphonic novel. The similarities of carnivalesque elements in Dostoevsky's novels are seen in Turkish literature in Mai ve Siyah and Aşk-ı Memnu novels by Halit Ziya Uşaklıgil. Halit Ziya is the founder of the contemporary Turkish novel. Mai ve Siyah and Aşk-ı memnu are among our first contemporary novels. In these novels, Halit Ziya gave different consciousness to each of his characters and helped them to make their voices heard by suppressing the voice of the author. Thus, novel formed itself into a polyphonic structure. Mai ve Siyah and Aşk-ı Memnu show diversity in linguistic and genre. This allows the novels to have heteroglossic trait. Encountering and threshold chronotopes; many carnivalesque elements such as bizarre behaviour, inappropriate conversations and scandal scenes took place in the novels. Based on these evaluations, we can conclude that Halit Ziya is the pioneer of polyphonic novel in our literature. In our study, firstly, we gave insight into Bakhtin, carnivalesque novel and carnival theory. Then, we introduced Mai ve Siyah and Aşkı Memnu novels and tried to identify the carnivalesque elements on these novels.