From mathnawi to story Alexander the Great: Birth, naming, suzerainty

Abstract

This study focuses on the story called Iskender-i Zulkarneyn'in Tevelludi which mentions the birth of Alexander the Great and his enthronement. The roots of the story go back to Taberi's history and Sehname and the very same story has been told among Uzbeks and Turkmen under the names of Iskenderbek and Isgender Patisa respectively. The subject has also been mentioned with some differences in Iskendername type works written in Turkish and Persian. Nizami's, Ahmedi's, Ahmed-i Ridvan's and Ali Sir. Nevayi's works on the same subject are sources in which the story can be fallowed. The Story is analyzed on the basis of the titles of "birth", "naming" and "suzerainty" and the comparisons are made with above mentioned texts. Events took place before and after birth, his up-bringing and education issues have been subjected in the birth section. The nature of the names given as Alexander and Zulkarneyn and the myths around them analyzed in the part of naming. Re-union of Alexander with his mother (he had been separated so long) and related prophecies, visions and various accounts referring to his sovereignty are examined in the suzerainty section. Moreover, the text of the story is given at the end of the study.

Bu yazıda Büyük İskender’in doğumunu, ad almasını ve hükümdar oluşunu anlatan İskender-i Zülkarneyn’iñ Tevellüdi başlıklı hikâye üzerinde durulmuştur. Özbekler arasında Dara ve İskenderbek, Türkmenler arasında ise İsgender Patışa adıyla anlatılan söz konusu hikâyenin temeli Doğu’da, Taberî tarihi ve Firdevsî’nin ünlü eseri Şehnâme’ye dayanmaktadır. Konu İran ve Türk edebiyatlarında yazılmış İskendernâme türü eserlerde de bazı farklarla geçmektedir. Nizâmî’nin iki kitaptan meydana gelen İskendernâme ’si; Ahmedî, Ahmed-i Rıdvân, ve Ali Şîr Nevâyî gibi müelliflerin aynı konuyu anlatan eserleri hikâyenin takip edilebileceği kaynaklardır. Hikâye “doğum”, “ad verme” ve “hükümdarlık” başlıkları esas alınarak ve yukarıda sözü edilen metinlerle mukayese edilerek incelenmiştir. Doğum kısmında aileler, doğum öncesi ve sonrası olaylar, yetiştirilme ve eğitim; ad verme kısmında İskender ve Zülkarneyn adlarının nasıl verildiği ve bunlarla ilgili efsaneler; hükümdarlık kısmında ise İskender’in ayrı düştüğü annesiyle kavuşması, hükümdarlığına işaret eden fal, rüya ve çeşitli söylentiler konu edilmiştir. Yer yer halk hikâyesi özellikleri gösteren hikâyenin metni de çalışmanın sonuna eklenmiştir.